گەشتێک بە ناو کتێبی سیمیۆلۆجیای گوتار لە نۆڤلێتی (ئەستێرەی ژەنیار) ی دڵزار حەسەن دا

ئاكۆ عەبدوڵا
ئەم ساڵ بە تیراژی 1000 دانە، لە بڵاوكراوەكانی كۆمەڵەی كتێب دۆستانی كوردستان، كتێبی سیمیۆلۆجیای گوتار لە نۆڤلێتی (ئەستێرەی ژەنیار) ی دڵزار حەسەن دا، بڵاوكراوە. ئەو كتێبە لە نووسینی (غازی حەسەن) ـە و وەك لە ناونیشانەكەشی دیارە خوێندنەوەی سیمیۆلۆجیای گوتارە تایبەت بە نۆڤلێتی ناوبراو. لەتەك گرنگییە زۆرەكەی، لایەنێكی مەعنەوی ئەو كارە لەوەدایە تایبەتە بە بەرهەمێك كە ساڵی پێشوو كەوتۆتە بەردیدە. ئەوەش لە كاتێكدایە قەیرانەكان بەرۆكی هەمووانی گرتووە و دابینكردنی پێداویستە گرنگەكانی رۆژانە ئەركێكی ئاسان نییە، چ جای پەڕژینە سەر كتێب. قەیرانی خوێنەریش لەو لا بوەستێ!
ئەو كتێبە لە دەستپێكێكی چەند ناونیشانی و دوو بەش و پوختە و لیستی سەرچاوەكان پێكهاتووە. بەشی یەكەم بە ناونیشانی (پێناسە و شیكردنەوەی هەندێك لە پێكهاتەی دەق) و بەشی دووەمیش بە ناونیشانی (شیكردنەوەی گوتار و دەق) ـە. وەك خودی نووسەریش لە لاپەڕەی 11 ئاماژەی بۆ كردووە، بەشی یەكەم تیۆری و تێڕوانین و گەڕانە بەدوای دەرخستنی لایەنە هزرییەكانی پێناسە و نەخشەی كاركردن لە بارەی دەقەكە. بەشی دووەمیش (تایبەتە بە شیكردنەوەی بەشێك و هەندێك پێكهاتە و لایەن و نموونەی (گوتار و زمان و گێڕانەوە و وێناكردن و دەربڕین و قسە و وەسف و كردە قسە). لە هەریەك لەو دوو بەشەش نووسەر لێكدانەوە و راڤەی بۆ كۆمەڵێك تەوەرە كردووە. بۆ هەمووشیان دەستەواژەی جۆراوجۆری ناو نۆڤلێتەكەی دڵزار حەسەنی هێناوەتەوە. لەتەك هێنانەوەی بۆچوونی شارەزایان و شیكاری نووسین، شیكاری هێلكاریانەشی بۆ بەشێكی زۆر كردووە. بەوەش كارەكەی سەنگینتربووە. دواتر (پوختەی شیكردنەوە و سەرنجە گشتییەكان) ی كردتۆتە ناونیشان و تێیدا لە كۆمەڵێك تەوەرە دەرەنجامەكانی چڕكردۆتەوە. لە كۆتایشدا وەك كارێكی زانستی، لیستی سەرچاوەكانی داناوە. لەو شوێنانەی مەتنی كتێبەكەش كە پشتی بەسەرچاوەكان بەستووە، بە سیستەمی هارڤارد ئاماژە بۆ سەرچاوە پەیوەستەكان كراوە. ئەوەش ئەو شێوە نوێیەیە كە لە كاری زانستی و ئەكادیمی پەیڕەو دەكرێ.
دەربارەی سیمیۆلۆجیا نووسەر لە لاپەڕی 37 ی كتێبەكەی ئاماژەی بەوەداوە: لای عەرەبەكان و لای ئێمەی كورد هێشتا رێككەوتن نییە لە بارەی واتای سیمیۆلۆژیا. بەڵام ئەو زیاتر (نیشانەكان) ی بۆ داناوە. لە لاپەڕەی دواتریش دەڵێت : "ئێستا وەكو زانستێك مامەڵەی لەگەڵ دەكرێت و بە زانستی نیشانەكان ناودەبرێت". لە لاپەڕەی 39 بەو جۆرە بەردەوام دەبێت (سیمیۆلۆجیا واتە زانستی لێكۆڵینەوە لەنیشانەكان بەشێوەیەكی بەهێز و رێكخراو، یان ئەو زانستەیە كار لەسەر هێماكان دەكات بەو ئەندازەیەی كار لەسەر ئاماژەكان دەكات، لەگەڵ گەڕان بەدوای پەیوەندییان لەگەڵ واتا و دەلالەتە جیاوازەكان، كە دەتوانێت ئاماژەیان پێبكرێت).   
لە لاپەڕە 5 مەبەستی كارەكەی بەو جۆرە خستۆتەڕوو (لەو ڕوانگەوە شیكاری زمانەوانی بۆ دەقێك دەكەم، كە بیرۆكە و وێنە و ئاخاوتنەكانی لەئاستی تێگەیشتن و پڕۆژە و خواست و تێگەیشتنی مند دان، وەكو خوێنەرێك). بەهەمان شێوەش لە لاپەڕە 16 بەو جۆرە پەیامەكەی دەربڕێوە (من لەبارەی بەكارهێنانی زمان و ئەرك و شێواز و نیشانەكان، شیكردنەوەی هەندێك لایەنی زمانەوانی و گوتاری رۆمانەكە كاردەكەم). لە لاپەڕە 13 دەڵێت : "ئەم لێكۆڵینەوە پرۆسە و شێوازی خوێندنەوە و شیكردنەوەی دەقمان نیشان دەدات، دەسەڵات و هێزی خوێنەر لەكوێیە و چۆن دەق لەمردن دەرباز دەكات. سەرباری ئەو قسانەی لەبارەی زانستی لێكۆڵینەوە و سودی ئەم جۆرە لێكۆڵینەوەیە بۆ توێژینەوە ئەكادیمی دەكرێت".

سەبارەت بەو میتۆدەی لەو كارەشی پیادەی كردووە لە لاپەڕە 8 دەڵێت : "لەم شیكردنەوەیەدا پشتمان بەڕێبازی وەسفی شیكاری بەستووە. لەشیكردنەوەی گوتاردا پشتمان بە تیۆری كردە قسەی (جۆن ئۆستن) و بەو فەلسەفە و بۆچوونە بەستووە، كە (فۆكۆ) پەیڕەوی دەكات لەبارەی گوتار". هاوكات لە بارەی خوێندنەوە لە رۆژگاری ئەمڕۆماندا نووسەر لە لاپەڕە 6 ی ئەو كتێبەی دەڵێت: "كێشەیەكی دیكەی دەقی كوردی لەم سەردەمەدا، دەق، یان نووسینی لەخوێنەر زیاترە، لەكاتێكدا هەمیشە دەبێت ژمارە و پێگەی دەسەڵات و هێزی خوێنەر (وەرگری دەق) بەرفراوانتر و كاریگەرتر و زۆرتر بێت لەبەراورد بەخودی دەقەكان".
لە بەشی یەكەم نووسەر لە فەزای بەرگی نۆڤلێتی (ئەستێرەی ژەنیار) و ناونیشانەكەی دەستیپێكردووە تا دوا رستەی لە بۆتەی جۆراوجۆر راڤەی كردووە. لەوانە كات و جۆرەكانی كە كۆمەڵێك رستە و دەستەواژەی  نۆڤلێتەكەی هێناوەتەوە. لەو بارەشەوە لە لاپەڕە 23 دەڵێت : "نیشانەكانی كات، هێما و ڕەمزن بۆ چۆنیەتی وێناكردنی واقیع و وێنە زهینییەكان، وێنە هەقیقی و خەیاڵییەكانی نێو دەقەكە. كات هەمیشە وەكو نیشانە (سیمیۆلۆجیا) لەنێو دەقدا بەكاردەهێنرێت".
 دواتر لە لاپەڕە  31 سەبارەت بە سیمیۆلۆجیای ناو دەڵێت : "كاتێك لەڕوانگەی سیمیۆلۆجی شیكاری ناوی كەسەكان، ناوی شار و شوێنەكان بكەین دەرك بەوە دەكەین، ناوی كارەكتەر و كەسەكان ناوی (هێمایی) و (ڕەمزین) لەپێناو دروستكردنی ڕووداوی خەیاڵی، شتە خەیاڵی و پێچوواندنە خەیاڵییەكان بەكارهێنراوە". تا دەگاتە ئەوەی لە لاپەڕی 33 بڵێت: "من پێم وایە توانای زمانی كوردی لەهەڵبژاردن و چڕكردنەوەی واتا و نیشانە و هێماكان سنوور دارە، هەروەها دەقنووس و گەلێك لەدەقنووسانی دیكەی كوردستان سیمیۆلۆجیای ناو بەگرنگی و بایەخەوە سەیر ناكەن).
سەبارەت بە زمان و شێوازی ئاخاڤتنی كەسەكانیش لە لاپەڕە 31 دەڵیت : "ئەگەر بڵێم هەموویان بەیەك شێواز و ئاوازە قسە دەكەن، بەهەڵە نەچووم". دواتر هەر سەبارەت بە زمان لەو كارەدا دوای هێنانەوەی بۆچوونی بەشێك لە شارەزایان لە لاپەڕە 56 : "ئێمە لەجیاتی ئەوەی باسی هونەری نووسین و تەكنیك و شێوازی بەرهەمهێنانی ئەم دەقە بكەین، وەكو ڕەخنەگرێك باش و خراپەكان، گونجاون و نەگونجاوەكان هاوێر بكەین، شیكاری زمان دەكەین، ئەرك و كاریگەری زمان لەگەیاندن و بەدیهێنانی پەیام و گواستنەوەی وێنە زمانەوانییەكان بۆ وەرگر دیاردەخەین. شیكاری فرەیی زمانی سیمیۆلۆجی و كۆمەڵایەتی لەم دەقەدا دەكەین و ئاماژەی پێ دەكەین لەچییەوە سەرچاوەیان گرتووە".
دوای ئەوەی لە كۆتایی بەشی یەكەم گرنگی بە گوتاری رۆمانداوە لە بەشی دووەم بە چڕی شیكردنەوەی بۆ گوتارە جۆراوجۆرەكانی ناو دەقەكە كردووە و بۆ هەر جۆرێكیش كۆمەڵێك نموونەی ناو دەقەكەی هێناوەتەوە. لە گوتاری ناونیشانەوە تا بۆ ناو جۆرەكانی گوتار رۆچووە. هاوكات هەندێك لە گوتارەكانی ناو دەقەكەی بەراورد كردووە كە هەندێك جار بونەتە گوتار لەناو گوتاردا. یاخود هەواڵ لەناو هەواڵدا وەك لە لاپەڕی 92 ی كتێبەكە دەبینین. بەهەمان شێوە شرۆڤەی هەواڵەكانی ناو دەقەكە كراوە. دواتر خوێندنەوەی بۆ چەمكی واتا كردووە و لەناویدا واتا ئاشكرا و واتا شاراوەكانی ناو دەقەكەی دیاریكردووە. دواتر گەڕاوەتەوە سەر گوتاری خواست و لێكدانەوەیەكی تێر و تەسەڵی كردووە. بۆ نموونە سەبارەت بە دەستەواژەی (دەبوایە یەكتری ببینین)  لە لاپەڕە 114 تا 117 راڤەی جۆراوجۆری بۆ واتا كردووە. دواتر لە بارەی گوتاری شوێن، جارێكی دیكە بەناو دەقەكە شۆڕبۆتەوە. لە لاپەڕەكانی 123 تا 125 لێكدانەوەی بۆ وتەیەكی ناو دەقەكە، تایبەت بە كەسایەتی بانگبێژ كردووە. بە هەمان شێوە لە گوتاری كاتیش دواوە.
دواتر لە بابەتی كردەی پەیوەندیكردن لە لاپەڕە 137 نووسیویەتی (كردەی پەیوەندی لەم دەقە لەڕیگەی قسەكەر و كەساییەكانەوە ئەنجام دراوە). لە لاپەڕەی دواتریش دەڵێت : "بنەمای بنەڕەتی كردەی پەیوەندیكردن لەم دەقە راپەڕاندنی گوتارە لەڕیگەی بەكارهێنانی نیشانە و كەرستەكانی بۆ دروستكردنی پەیامێك و كارتێكردن لەسەر وەرگر و گوێگر و خوێنەرەكانی". دواتر لە كردەی تێڕوانین دواوە لەو بارەشەوە لەلاپەڕە 143 دەڵێت : "شیكردنەوەی دۆخی هەریەك لەو (بینین و تێڕوانیانە) بكەین، هێزی بینین و كردەی هەستپێكردن و درككردن و بەدیهێنانی كردەی كارتێكردن لەنێوان (شتەكان و مەبەستی شتەكان) بەدی دەكرێت". دواتر بە چڕی گرنگی بە كردەی هەواڵداوە و هەواڵە جۆراوجۆرەكانی ناو دەقەكەشی بەسەر جۆرەكان پۆلینكردووە و شیكردنەوەی پراگماتیكیانەی بۆ زۆربەشیان كردووە. ئەوانیش ئەو بەشانەی هەواڵن (هەواڵ بۆ گەورەكردن و پفدان. هەواڵی پیشاندانی لاوازی و ترس. هەواڵی پیشاندانی پەژەرەیی و ئاخ. هەواڵ بۆ ئاگاداركردنەوە. هەواڵ بۆ سەرنڕاكێشان (ترساندن). هەواڵ بۆ جولاندنی ورە. هەواڵ بۆ پیاهەڵدان. هەواڵی شانازی. كردە هەواڵی سەرسامی. هەواڵی تەحەداكردن (ڕووبەڕووبوونەوە). هەواڵی نەفیكردن. هەواڵی ناشیرینكردن. هەواڵی گاڵتەجاری و سوكایەتی پێكردن. هەواڵی بەزەیی پێداهاتنەوە. هەواڵی بڕیاردان. هەواڵی نمایش. 
دواتر بایەتێك بەناوی (لەوێنەوە بۆ شت) دەبینین. لەو بابەتەش راڤەی زۆری بۆ هەواڵەكان و رووداوەكانی ناو دەقەكە كردووە. لە بارەی شتیشەوە تایبەت بە دەستەواژەیەكی ناو دەقەكە لە لاپەڕە 209 دەپرسێ (ئایا لەم دەقەدا قسەكەر وابەستەیە و لەنێو خودی شتەكانەوە، شتەكانی دروستكردووە، یان لەژێر كاریگەریی جیهانی شتەكانەوە، وەسفی شتەكان دەكات و لەچوارچیوەی جیهانی ڕووداوەكان دەردەچێت و خۆی وابەستە دەكاتەوە بەمەبەستە سەرەكییەكانی خودی شتەكان). دواتر لە بابەتی (لێكچواندن لەنێو خودی خۆی نامێنێتەوە) لێكدانەوەی بۆ كۆمەڵێك دەستەواژەی دیكەی ناو دەقەكە كردووە. سەبارەت بە یەكێكیان لە لاپەڕە 218 دەنووسێت (لای منی خوێنەر ئەم دەقە چەند شیكردنەوەی لەم جۆرە لە خۆ دەگرێت) كە روونیكردونەتەوە. دواتر لە بابەتی (كردەی درككردن) وەك پێشوو چەندان نموونەی هێناوەتەوە و راڤەی كردوون. لە بابەتی (زمان و شیكردنەوەی فكر) یش هەندێك لایەنی زمانەوانی شیكردۆتەوە. لەو پێودانگەش كۆمەڵێك دەستەواژەی دیكەی دەقەكەی هەڵسەنگاندووە و لێكدانەوەی سیمیۆلۆجیانە و لۆژیكیانە و واقیعیانەی بۆ وشەكان و پێوەندییان لەگەڵ یەكتری كردووە.
لە بابەتی (وێنە مێژووییەكە) ش لە لاپەڕە 243 دەڵێت : دەقنووس ئەم بابەتە مێژوییەی لەگێڕانەوەدا وەكو نیشانەیەكی سیمیۆلۆجی بۆ (پێكچوواندن) و (لەیەكچوون) و (بەراوردكردن) و (وەسفكردنی دۆخێك لەنێو دۆخێكی هاوشێوەی) بەكارهێناوە". دواتر هەر لەو لاپەڕەیە دەڵێت : "گرنگی بەكارهێنانی زمان لەنێو دەقدا لەمە بەدیاردەكەوێت، كە چۆن دەقنووس دەتوانێت (مەبەستەكانی) لەنێو (بیرەوەریەكان)دا بگەیەنێتە پلەی بیركردنەوە یان بڵێین بەكارهێنان".
سەبارەت بە (وێناكردن لەنێو وێنەشدا) نووسەر لەلاپەڕە 247 دەڵێت : "(دڵزار حەسەن) لەدەقی (ئەستێرەی ژەنیار)دا لە زۆر شوێندا كاری كردووە شتێك لەنێو هەمان شتدا وێنابكاتەوە، بۆ ئەوەی واتایەكی نوێ، لەسەر خودی هەمان شت دروست بكات".

لە كۆتاییدا لە (پوختەی شیكردنەوە و سەرنجە گشتییەكان) گەیشتۆتە كۆمەڵێك ئەنجام یەك لەوانە لە لاپەڕە 256 بەو جۆرە دەریبڕێوە (بابەتەكی ئێمە شیكردنەوەی زمانە لەڕوانگەی سیمیۆلۆجیا (زانستی نیشانەكان)، بۆیە دەبێت پەنجە بخەینە سەر ئەو كەلێن و قوژبن و لەهەندێك بواریشدا كزی چرای بەكارهێنانی هەندێك وشە، كە جۆرێك لە(تەواونەكردنی وەسف و وێنەكرن و ئەركی)پێوەدیارە، یان بەپێچەوانە دەكرا لەهەندێك شوێندا پوختر و ئابورانەتر وشە و دەستەواژە و وەسفكردن و گێڕانەوەكان بەكاربهێنربوونایە).

لەگەڵ گرنگی ئەو بابەتانەی لەو كتێبە خراونەتەڕوو، كەچی لەتەك هەندێك هەڵەی زمانەوانی، هەڵەی تەكنیكی و زانستیشی تێدا دەبینین بۆ نموونە لە زۆر شوێندا دەبینین (لە) یان (بە) بە وشەی دواتریان لكاون، كە جگە لەو نموونانەی ئێمە لەكاتی ئاماژە بۆ كردنی دەقەكانی ناو كتێبەكە، كە شێوەكەمان وەك خۆیان داناوە و بەو جۆرە دەركەوتوون، لە زۆر باری دیكەش ئەو حاڵە دەبینرێ. بۆ نموونە لە لاپەڕەی 61 ئەو وشانە بەو جۆرە و (لەئازادی، لەقازانجی، لەزمانی، لەوەسف، لەگێڕانەوە، لەدواڕۆژ). لە لاپەڕە 63 بەهەمان شێوە ئەو وشانە بەو جۆرە و (لەخوێندنەوەی، لەپەرتبوونی، لەتاریكیدا، لەكۆتایدا، لەباوكی، لەبابەتی، لە(كتێبی)، لەدەقێكی، لەئاست). لە لاپەڕەی دواتریش ئەو وشانە (بەبەكارهێنانی، بەگەشەكردنی، بەزمان، بەڕۆڵی، بەئامانجی، بەكات) و لەلاپەڕە 67 ئەو وشانە (لەڕوانەگەیەی، لەمزگەوت، لەچاپخانەیەك، لەزمانی، لەزمانی) و لە بەشی سەرەوەی لاپەڕەی 76 ئەو وشانە (لەگوتاردا، لەگێڕانەوەش، لە دووەمیشدا، لەرێگاكان) و لە بەشی سەرەوەی لاپەڕە 141 ئەو وشانە (لەسەردەمی، لەكرێكاران، لەڕیكلامی، لەوشەی، لەبەرەی، لەچینێكەوە) دەبینرێن. تەنانەت ئەو باری لكاندنی (لە) یە بە وشەی دوای خۆی لە دەقە وەرگیراوەكانی ناو نۆڤلێتەكەی دڵزار حەسەنیش دەبینرێ. جا لەبەر ئەوەی ئەو بەرهەمەم لا نەبوو دڵنیانیم خودی دڵزار حەسەنیش بەو جۆرە بڵاویكردۆتەوە یاخود لە گواستنەوە شێوەكەیان گۆڕاوە. بۆ نمونە لە لاپەڕە 25 ی ئەو كتێبە لە رستەیەكی نۆڤلێتەكە وشەی (لەگۆڕانێكی) و بەهەمان شێوەش لاپەڕە 58 وشەی (لەیادەوەری) و لە لاپەڕە 60 وشەی (لەهەستی) و لە لاپەڕە 173 وشەی (لەڕجوولەتی) دەبینین. 
لەلایەكی دیكەشەوە ناوی (ئیمبرتۆ ئیكۆ Umberto Eco) ی زانا و فه‌یله‌سوف و مێژوونووس و سیمیۆلۆجكار و رۆماننووس و ره‌خنه‌گری به‌ناوبانگی ئیتاڵی، لەو كتێبەدا بە كوردی بە كۆمەڵێك شێوە هاتووە، لەوانە لە لاپەڕە 38 بە (ئینرتۆ ئیكۆ). لە لاپەڕە 42 بە (ئیمبرتو ئیكو). لە لاپەڕە 58 بە (ئەمبرتو ئیكو). لە لاپەڕە 72 بە (ئیمرتو ئیكۆ). بە زمانی عەرەبیش وەك چۆن لە لیستی سەرچاوەكان بە (امرتو ایكو) هاتووە. بەهەمان جۆریش لە ناو نووسینەكە ئاماژەی بۆ كراوە.
لە ناو لیستی سەرچاوەكانیش كە كۆمەڵێك سەرچاوەی بە زمانەكانی كوردی و عەرەبی و ئینگلیزی تێدا رێزكراوە، كوردی و عەرەبییەكانی بە تێكەڵی و بە گوێرەی (ئەلف بێ) رێزكردووە بەڵام  لە ناویاندا هەڵەی زمانەوانی و هەڵەی تەكنیكی زۆرە بۆ نموونە سەرچاوەیەك بەناوی (عبدالمجید نوسی، التحلیل السیمیائی للخطاب الروائی البنیات الخطابیة ....) چوار جار لە دوای یەك دووبارە بۆتەوە. بە هەمان شێوە سەرچاوەكەی (میخائیل باختین، الخطاب الروائی ....) سێ جار لە دوای یەك دوو بارە بۆتەوە.
 ئەمەو لە نووسینی وشەكانیش هەڵەی رێزمانی زۆر دەبینرێ بۆ نموونە لە دوو سەرچاوە دەستەواژەی (كلیة الدب) نووسراوە كە دەبێت (كلیة الاداب) بێت. ئەمەو لە ناو مەتنی بابەتەكەش ئاماژە بە دوو سەرچاوە كراوە كەچی لەناو لیستەكە ریزبەند نەكراون ئەوانیش (د. ئیدریس عەبدوڵلا مستەفا) كە لە لاپەڕەكانی 152 و 261 و 63 ) و (ابن عبدالله شعێب) لە لاپەڕەی 263 ناویان هاتوون. لەگەڵ هەمو ئەوانەش ناوی بەرهەمەكەی دڵزار حەسەن لە لیستەكە ریزنەكراوە. لەگەڵ ئەوەی زۆرترین نموونەی لێوەرگیراوە.

 نۆڤلێتی ئەستێرەی ژەنیار
ئەو بەرهەمەی دڵزار حەسەن ساڵی 2019 بڵاوكراوەتەوە. لە لاپەڕە 6 ی ئەو كتێبە بەو جۆرە پێناسەكراوە (دەقێكی ئەدەبییە، باسی كێشە فكری و سیاسی و كۆمەڵایەتییەكانی ئەم سەردەمەمان لەڕێگەی بەكارهێنانی مێژوو، مێژوویەكی خەیاڵی، ڕووداوی خەیاڵی لەشێوەی هەقیقی بۆ وێنادەكات، لەڕیگەی بەكارهێنانی سیمیۆلۆجیا (نیشانە)كانی كات و شوێن و كەسەكان و دیاردە كۆمەڵایەتی و دەروونییەكان و گێڕانەوەدا). گێڕانەوەی ژیانی خێزانێكی پادشایەتییە كە پەناهەندەن و تاكە كوڕێكیان هەیە لە شوێن ئەوەی هۆگری دەسەڵات بێت شەیدای ئاواز و میوزیكە، بەتایبەتی نەی. باوكەكە بە زۆر كوڕەكەی رازیدەكات. لێرەدا دڵزار حەسەن هەوڵیداوە پێوەندی نێوان هونەر و دەسەڵات دیاریبكات. بە بۆچوونی نووسەری ئەو كتێبە، ئەو زۆرلێكردنەی باوك وەك لە لاپەڕە 88  ئاماژەی بۆ كردووە (بە نیشانە و سیمیۆلۆجیا بۆ ناكۆكی ناوەكی كەسێك لەنێوان هەڵبژاردنی كورسی پاشایەتی بۆماوەیی، یان ژیانی هونەریی و ژیانی ئاسایی خەڵك و تێكشكاندنی سیستەمی نەریت و خووڕەوشتی كۆمەڵایەتی و نەریتی خانەوادەكەیان) دادەنرێ. لە لاپەڕە 17 ئاماژەی بەوەداوە (دەقەكە لەبنەڕەتدا لەسەر كۆمەڵێك پێكهاتە و ڕووداوی مێژوویی و شتی خەیاڵی، تەنیا لەهەندێك شوێندا وێنە و قسەی خەیاڵیش ڕۆنراوە). لە لاپەڕە 260 هاتووە (وێنە مێژووییەكەی نێو دەقەكە لەبنەڕەتدا هۆكار و پاساوێكە بۆ باسكرنی دۆخی لەیەكچوێندراوی هەرێمی كوردستان بەو ڕووداوە مێژووییە خەیاڵییەی نووسەر بەكاری هێناوە). سەربارەت بە كەسایەتییەكانی ناویشی لە لاپەرە 21 هاتووە (راستە كەسایەتییەكان لەنێو دەقی (ئەستێرەی ژەنیار) كەسایەتی خەیاڵێین و لەهزر و فكر و وێناكردنی دەقنووس وێنەكراون، بەڵام هەریەكەیان پێناسەیە بۆ كارێك و خودی كارێكیش دەگەیەنن، هەر یەكێكیان هێما و نیشانەن بۆ بەدیهێنانی گوتارێك و مەبەستێك و ئامانجێك).