دەوڵەتی کوردستانی نوێ دەبێتە یەکێک لە دەوڵەتە دەوڵەمەندەکانی جیهان لە بەرهەمی نەوتدا.

چۆن دەكرێت ریفراندۆمی سەربەخۆییی كوردستان بازاری نەوت بهەژێنێت، کوردستان نزیکەی 5 تریلیۆن و 28 ملیار بەرمیل لە یەدەگی نەوتی خاو بەدەست دەهێنێت.

دەولەتی کوردستانی نوێ دەبێتە یەکێک لە دەوڵەتە دەوڵەمەندەکانی جیهان لە بەرهەمی نەوتدا.

ئا. ئارام كاكەخان

دكتۆر ئەلین ئار والد لە راپۆرتێكدا نوسیویەتی (چۆن دەكرێت ریفراندۆمی سەربەخۆییی كوردستان بازاری نەوت بهەژێنێت ؟

ڕێفراندۆم زۆر جێگەی وروژاندن و دڵەڕاوكێیە بۆ سەر هاوپەیمانی جیۆسیاسی و بازاری نەوت لە ناوچەکەدا, ئەگەر هاتوو هەرێمی کوردستانی ڕاگەیاندنی دەوڵەتی کوردی بکات لە داهاتوودا، هەروه‌ها ناوچە دابراوەکان کە لە ئێستادا بەدەست هێزی پێشمەرگەی کوردستانە کە دەچێتە سەر کوردستان بە فه‌رمى ویاسایى. ئەم ناوچانە بەشێکی زۆری نەوتی تێدایە لە باکوری عێراق. وادانراوه‌ لە چوارچێوە لە ژێر دەستی حکومەتی هەرێمی کوردیستاندا بێت بە ڕێژەی تەنها 6٪ لە سەرچاوەی نەوتی عێراقی، بەڵام لە راستیدا حکومەتی هەرێمی کوردستان بە ڕێژەی 20٪ لە ژێردەستایە.

بێوار خنسی, پسپۆر و شاره‌زا له‌ كه‌رتی نه‌وت و گاز رایده‌گه‌یاندووه‌، له‌به‌رئه‌وه‌ی تائێستا هه‌رێمی كوردستان وڵاتێكی سه‌ربه‌خۆ نییه‌، بۆیه‌ له‌ ساڵی 2008ه‌وه‌ تا ئێستا حكوومه‌تی عێراق چه‌ندینجار كێشه‌ی بۆ كوردستان دروست كردووه‌, بۆیه‌ به‌ سه‌ربه‌خۆیی بوونی كوردستان كاریگه‌ری باشی ده‌بێت له‌سه‌ر كه‌رتی نه‌وت و گازی كوردستان و ده‌بێته‌ كه‌رتێكی زیندووی بازاڕی نێوده‌وڵه‌تی و باشتر كڕین و فرۆشتنی پێده‌كرێت، هه‌روه‌ها سه‌ربه‌خۆیی بوونی كوردستان كه‌رته‌كه‌ زیاتر پێش ده‌خات و سوودی زیاتر له‌ پێكهاته‌كانی نه‌وتی كوردستان بۆ ناوخۆ وه‌رده‌گرین.

دكتۆر ئەلین زیاتر ووتوویه‌تى ئەگەر دەنگەکانی هەرێمی کوردستان لە بەرژەوەندی سەربەخۆیی بوو، هەرێمی کوردستان دەتوانێت پارێزگای سەربازی بکات لە دەوڵەتی کوردستانى سەربەخۆ. کوردستان نزیکەی 5.28 بلیۆنی بەرمیل لە یەدەگی نەوتی خاو بەدەست دەهێنێت لە جیهاندا و دەولەتی کوردستانی نوێ دەبێتە یەکێک لە دەوڵەتە دەوڵەمەندەکانی جیهان لە بەرهەمی نەوتدا, بەمەش ڕاستەوخۆ پێش وڵاتی نێجیریا دەکەوێت.

دكتۆر ئەلین زیاتر دەپرسێت, ئایە دەوڵەتی کوردستان دەبێت بە کێشەیەک لە ڕێکخراوی ئۆپکێدا؟ .

دكتۆر ئەلین پێشبینی دەكات و دەڵێت, ئەگەر هەرێمی کوردستان 20٪ لە نەوتی عێراقی لە ژێر دەستیا بێت وەک ئێستا, کە لە دواترا دەبێتە دەوڵەتی کوردی سەربەخۆ، ڕیکخراوی ئۆپێک بیر لەوە دەکاتەوە کوردستان ببێت بە ئەندامی ئۆپێک، بۆ ئەوەی پارێزگاری لە قەبارە و گەورەیی نەوت بکات.

ئەگەر هاتوو سعودیا و ئیمارات و کوێت پاڵپشتی دەوڵەتی کوردی بن ئەوا بە پێچەوانەوە عێراق و ئیران نارازی دەبن ببێت بە ئەندام. یەکێک لە بەڵگەکان کە دەگەینە ئەنجام، چاوەروانی ڕێکخراوی ئۆپک دەکەین بۆ بانگهێشتی حکومەتی کوردستانی لە کۆبونەوەی داهاتودا.

له‌م باره‌یه‌وه‌ وەزیری نەوتی عێراقی رایدەگەیاندووه‌, وڵاتەکەی ئامادەیە گفتوگۆ لەگەڵ هەرێمی کوردستان بکات بۆ چارەسەرکردنی دۆسییەکانی نەوت.

جەبار لوعەیبی، وەزیری نەوتی عێراق بە ماڵپەڕی CNBCـی راگەیاندووە, عێراق پێویستی بەوە هەیە نرخی بەرمیلێک نەوت لەنێوان 55-60 دۆلاردا بێت، تا دۆخێکی دارایی باشیان هەبێت.

لوعەیبی پێشبینی ئەوەش دەکات, گەشەی خواستی جیهانیی لەسەر نەوت کە ئێستا لەسەدا 1.3یە، لەدوای ساڵی 2019 بۆ لەسەدا 4 بەرزببێتەوە..

هەرێمی كوردستان جگە لەوەی رێككەوتنی 50 ساڵی لەگەڵ وڵاتی توركیا هەیە, هەروەها گرێبەستی لەگەڵ چەندین كۆمپانیای جیهانی تایبەت بە نەوتدا هەیە, دواهه‌مین گرێبه‌ستیش گرێبه‌سته‌ له‌گه‌ڵ كۆمپانیاى رۆز نەفتى رووسى , بە سەربەخۆبوونی كوردستان پێشبینی دەكرێت ئەم كەرتە زیاتر ببوژێتەوە و داهاتی زیاد بكات.

رێككه‌وتنه‌كه‌ى حکومەتی هەرێمی کوردستان و گەورە کۆمپانیای نەوتی رووسی، کۆمپانیای رۆزنەفت تایبه‌ته‌ لە بواری وەبەرهێنان، کە پێشتر واژووکرابوو، بە چەشنێک دامەزراندنی بۆڕییەکی گازی سرووشتی لەخۆ بگرێت, پێداویستییەکانی وێستگەکان و کارگەکان بە گازی سرووشتی دابین بکات و ئەوەندە گازی سرووشتی زۆر بخاتە بەردەست کە هەناردەی بازارە نێوەدەوڵەتییەکانی وەک تورکیا و یەکێتی ئەوروپا بکڕیت.

چاوەروان دەکرێت رێککەوتنەکە تا کۆتایی ئەمسال تەواوبکرێت و کۆمپانیای رۆزنەفتیش هەستێت بە دامەزراندنی بۆڕییەکە بەپێی سیستەمی BOOT ( واتا درووستکردن، خاوەندارییەتی کردن، بەکارخستن و گواستنەوە) هەروەها بەپێی بژاردنی تەعریفەی درێژخایەن.

چاوەروان دەکرێت توانای بۆڕییەکە ساڵانە تا 30 ملیار مەتری سێجا بێت، ئه‌م بڕه‌ش یەکسانە بە 6% ی خواستی ئەوروپا بۆ گازی سرووشتی، بۆرییەکە تا ساڵی 2019 بەمەبەستی بەکارهێنان و دابینکردنی ناوخۆ تەواو دەبێت، هەناردەکردنی گازیش لە ساڵی 2020 دەستپێدەکات.

دکتۆر ئاشتی هەورامی، وەزیری سامانە سرووشتییەکانی حکومەتی هەرێمی کوردستان لەو بارەیەوە رایگەیاندووه‌ " رێککەوتنی حکومەتی هەرێمی کوردستان لەگەڵ گەورە کۆمپانیای رۆزنەفت، پەرەپێدانی کەرتی گازی سرووشتی ئێمە خێراتر دەکات و گازی پێویست بۆ بەکارهێنانی ناوخۆ و هەناردەکردنی دابین دەکات، ئەمەش سەرچاوەیەکی نوێی داهات درووستدەکات کە خزمەت بە هەمەچەشن کردنی ئابوورییەکەمان دەکات".

لێكۆڵەری بواری رۆژهەڵاتی ناوەراست و پرسی كورد زاك دی هاڤ لە گۆڤاری فۆربێسی ئەمریكیدا نووسیویەتی : هەرێمی كوردستان تەنگەژەی دارایی تێپەراندووە و بەرەو بووژانەوە هەنگاو دەنێت, زاك دی هاڤ زیاتر گوتوویەتی: لە هەر روویەكەوە سەیری هەرێمی كوردستان بكەیت, ئایندەیەكی گەش چاوەرێی دەكات