ئه‌و بڕیارانه‌ی تره‌مپ جێبه‌جێ ده‌كات كامانه‌ن؟و ئه‌وانه‌ی هه‌ڵیده‌وه‌شێنێته‌وه‌ كامانه‌ن؟

سەرۆكی نوێی ئەمەریكا رۆژی دووشەممە 20ی1ی2025، لە یەكەم رۆژ و ڕێوڕەسمی دەستبەكاربوونیدا چەندان بڕیاری دەركرد، جەختی لەوە كردەوە كە ئیتر لەئەمڕۆوە سەردەمی زێڕینی ئەمەریكا دەستی پێ كرد.

سەرۆکی ئەمەریکا دۆناڵد ترەمپ زنجیرەیەک فەرمان و ڕێنمایی دەرکردووە لە کاتێکدا هەوڵ دەدات کاریگەری خۆی لەسەر ئیدارەی نوێی خۆی دابنێت لە بابەتەکانی وزەوە تا لێبوردنی گشتی و کۆچبەران.

ئەمانە هەندێک لەو فەرمانە جێبەجێکارییە گرنگانەن کە ترەمپ لە یەکەم ڕۆژی دەستبەکاربوونیدا واژۆی کرد:

 تره‌مپ بۆ 1500 له‌و كه‌سانه‌ی لە 6ی کانوونی دووەمی 2021 هەڵیانکوتایە سەر کۆشکی کۆنگرێسی ئەمەریکا لێبوردنی دەرکرد، وەک ئاماژەیەک بۆ پشتیوانیکردن لەو کەسانەی کە هێرشیان کردە سەر پۆلیس کاتێک هەوڵیان دەدا ڕێگە لە یاسادانەران بگرن شکستەکەی لە هەڵبژاردنەکانی 2020 بسەلمێنن.

ترەمپ گوتی "هیوادارین ئەمشەو دەربکەون، ئێمە چاوەڕوانی ئەوە دەکەین."

ئەم یاسایە هەروەها سزاکانی 14 ئەندامی رێکخراوەکانی راستڕەوی Proud Boys و Oath Keepers سووک دەکاتەوە، لەوانە هەندێکیان بە پیلانگێڕی بۆ هاندانی توندوتیژی تۆمەتبارکراون.

کۆچبەریی

ترەمپ فەرمانی واژۆ کردووە کە کۆچبەری نایاسایی لەسەر سنووری ئەمەریکا و مەکسیک بە حاڵەتی لەناکاوی نیشتمانی ڕادەگەیەنێت و باندەکانی تاوانکاری وەک ڕێکخراوی تیرۆریستی دەستنیشان دەکات و ڕەگەزنامەی ئۆتۆماتیکی ئەو منداڵانەی لە ئەمریکا لە دایک دەبن بۆ کۆچبەرانی نایاسایی دەکاتە ئامانج.

فەرمانەکەی ترەمپ کە تایبەتە بە نیشتەجێکردنەوەی پەنابەران لە ئەمەریکا، پرۆگرامەکە بۆ ماوەی چوار مانگ ڕادەگرێت و داوای پێداچوونەوەیەکی ئەمنی دەکات بۆ ئەوەی بزانرێت ئایا گەشتیارانی هەندێک وڵات دەبێت قەدەغەی گەشتکردن بکەن.

فەرمانەکە دەڵێت: "ئەمریکا توانای هەڵگرتنی ژمارەیەکی زۆر کۆچبەری نییە."

هەڵوەشاندنەوەی کارەکانی بایدن

لە کۆبوونەوەیەکدا لە گۆڕەپانێکی وەرزشی، ترەمپ 78 بڕیاری جێبەجێکاری ئیدارەی پێشووی هەڵوەشاندەوە.

ترەمپ گوتی "نزیکەی 80 کرداری وێرانکەری ئیدارەی پێشوو هەڵدەوەشێنێتەوە.

گوتیشی فەرمانێک واژۆ دەکات کە فەرمان بە هەموو دەزگاکان دەکات هەموو تۆمارەکانی "چەوساندنەوەی سیاسی" لە ژێر دەسەڵاتی سەرۆکی پێشوو جۆ بایدن بپارێزن.

هەڵوەشاندنەوەکە بەسەر فەرمانە جێبەجێکارییەکاندا دەسەپێنرێت کە لە یەکەم ڕۆژی سەرۆکایەتی بایدن لە ساڵی 2021 تاوەکو هەفتەی رابردوو بەردەوام دەبن و بابەتەکان لە کۆڤیدەوە تا پەرەپێدانی پیشەسازی وزەی پاک دەگرێتەوە.

قەدەغەکردنی TikTok

ترەمپ بڕیارێکی واژۆ کرد بۆ دواخستنی قەدەغەکردنی ڤیدیۆیی کورت TikTok بۆ ماوەی 75 ڕۆژ کە بڕیار بوو لە 19 ی کانوونی دووەم دابخرێت.

فەرمانەکە داوا لە داواکاری گشتی دەکات کە یاساکە جێبەجێ نەکات "بۆ ئەوەی دەرفەت بە بەڕێوبەرایەتییەکەم بدرێت بۆ دیاریکردنی ڕێوشوێنی گونجاو سەبارەت بە TikTok."

ڕاگرتنی ڕێوشوێنە یاساییەکان و دامەزراندن

ترەمپ فەرمانی ڕاگرتنی دامەزراندنی حکومەت و یاسای نوێی فیدراڵی واژۆ کردووە و هەروەها فەرمانێکی واژۆ کردووە کە داوا لە کارمەندانی فیدراڵی دەکات بە تەواوی بگەڕێنەوە سەر کارەکانیان.

ترەمپ گوتی "دەستبەجێ ڕێوشوێنە نوێیەکان ڕادەگرم کە ڕێگە لە بیرۆکراتەکانی بایدن دەگرێت لە دەرکردنی یاساکان."

ئەم هەنگاوە ژمارەیەکی زۆر لە فەرمانبەرانی حکومەت ناچار دەکات واز لە کارکردن لە دوورەوە بهێنن و پێچەوانەی ئەو ڕەوتە پێچەوانە دەکاتەوە کە لە سەرەتای پەتای کۆڤید-19 دەستی پێکردبوو.

هەندێک لە هاوپەیمانەکانی ترەمپ دەڵێن مەبەست لە گەڕانەوە بۆ سەر کار یارمەتیدەرە لە کەمکردنەوەی خزمەتگوزاری مەدەنی و ئاسانکاری بۆ ترەمپ دەکات بتوانێت کارمەندانی حکومەت بگۆڕێت بە دڵسۆزان.

هەڵئاوسان

ترەمپ فەرمانی بە هەموو فەرمانگە و دەزگاکانی جێبەجێکردن کردووە کە یارمەتی فریاگوزاری فریاگوزاری بۆ خەڵکی ئەمەریکا دابین بکەن لەکاتی بەرزبوونەوەی نرخەکان و زیادبوونی خۆشگوزەرانی کرێکارانی ئەمریکی.

ڕێوشوێنەکان بریتین لە کەمکردنەوەی یاساکانی کەش و هەوا کە تێچوو بەرز دەکەنەوە، ڕێوشوێنەکان بۆ کەمکردنەوەی تێچووی خانووبەرە و فراوانکردنی دابینکردنی خانووبەرە.

فەرمانەکە دەڵێت: "لە ماوەی چوار ساڵی ڕابردوودا، سیاسەتە وێرانکەرەکانی بەڕێوبەرایەتی بایدن قەیرانێکی مێژوویی هەڵئاوسان بەسەر خەڵکی ئەمەریکا دروستکردووە."

ئاووهەوا

هەروەها ترەمپ واژۆی لەسەر کشانەوەی لە رێککەوتنی پاریس کرد و نامەیەکی بۆ نەتەوە یەکگرتووەکان ڕوون کردەوە کە هۆکارەکانی کشانەوەکەی ڕوون کردووەتەوە.

ئەم ڕاگەیاندنە کە لە 5 ی تشرینی دووەمەوە چاوەڕوانی دەکرا ئامانجی سەرەکی رێککەوتنەکە بۆ ڕێگریکردن لە بەرزبوونەوەی پلەی گەرمی جیهان بۆ 1.5 پلەی سیلیزی سەرووی ئاستی پێش پیشەسازی.

فەرمانەکە دەڵێت "سیاسەتی بەڕێوبەرایەتییەکەم ئەوەیە بەرژەوەندییەکانی ئەمریکا و گەلی ئەمەریکا لە پێشەوە دابنێت."

ئەو یاداشتنامەیەی ساڵی 2023ی بایدن هەڵوەشاندەوە کە تێیدا گەڕان بەدوای نەوت لە نزیکەی 16 ملیۆن دۆنم زەوی لە جەمسەری باکوور قەدەغە کرابوو و گوتی پێویستە حکومەت هانی گەڕان و بەرهەمهێنانی وزە بدات لە خاک و ئاوی فیدراڵیدا و فەرمانەکەی بۆ ئۆتۆمبێلی کارەبایی هەڵوەشاندەوە.

تەندروستی

فەرمانێکی دیکەی ترەمپ ئەمریکا لە رێکخراوی تەندروستی جیهانی دەکشێنێتەوە و دەڵێت ڕێکخراوەکە بە خراپی مامەڵەی لەگەڵ پەتای کۆڤید-19 و قەیرانەکانی تری تەندروستی نێودەوڵەتی کردووە.

ئەم پلانە هاوتایە لەگەڵ ڕەخنەکانی ترەمپ لە ئاژانسی نەتەوە یەکگرتووەکان، گۆڕانکارییەکی گەورەیە لە سیاسەتی تەندروستی جیهانی ئەمەریکا و واشنتن لە هەوڵە نێودەوڵەتییەکان بۆ بەرەنگاربوونەوەی پەتاکان دابڕاندووە.

ئازادی ڕادەربڕین

ترەمپ فەرمانێکی جێبەجێکاری واژۆ کرد کە دەڵێت ئامانج لێی گەڕاندنەوەی ئازادی ڕادەربڕین و کۆتاییهێنان بە سانسۆری فیدراڵیە.

کۆشکی سپی دەڵێت: "حکومەتی فیدراڵی لە ژێر پەردەی بەرەنگاربوونەوەی زانیاری هەڵە و زانیاری هەڵە مافی ڕادەربڕینی هاوڵاتیانی ئەمەریکی پێشێل کردووە."

ترەمپ و هاوپەیمانە کۆمارییەکانی ئیدارەی سەرۆکی پێشووی دیموکراتەکان بایدن تۆمەتبار دەکەن بە هاندانی سەرکوتکردنی ئازادی ڕادەربڕین لە پلاتفۆرمەکانی ئۆنلاین.

وزە

ترەمپ باری لەناکاوی وزەی نیشتمانی ڕاگەیاند و بەڵێنی پڕکردنەوەی یەدەگی ستراتیژی نەوت و هەناردەکردنی وزەی ئەمەریکا بۆ سەرانسەری جیهان دا.

پلانێکی گشتگیری داڕشت بۆ زیادکردنی بەرهەمهێنانی نەوت و گازی ئەمەریکا، لەوانە ڕاگەیاندنی باری لەناکاوی وزەی نیشتمانی، لابردنی یاسای زیادەڕەوی و کشانەوەی ئەمریکا لە پەیمانێکی نێودەوڵەتی بۆ بەرەنگاربوونەوەی گۆڕانی کەشوهەوا.

ترەمپ گوتی پێشبینی دەکات ئەم فەرمانانە یارمەتیدەر بن بۆ کەمکردنەوەی هەڵئاوسان و پاراستنی ئاسایشی نەتەوەیی ئەمەریکا. هەروەها فەرمانەکانی واژۆکرد بە ئامانجی پەرەپێدانی نەوت و گازی ئالاسکا و هەوڵەکانی بایدن بۆ پاراستنی خاک و ئاوی جەمسەری باکووری لە گەڕان هەڵوەشاندەوە.