زانایان هۆشداری ده‌ده‌ن : ژینگەو ژیانی زەوی دووچاری هەڕەشەی گەورە بۆتەوە

بە درێژایی دەیان ساڵی رابردوودا، پسپۆڕانی كەش و ئاوو هەواو ژینگە هۆشداری جیدیان داوە لەسەر ئەگەری روودانی گۆڕانكاری نالەبارو تێكچوونی ژینگەو ژیان لەسەر هەسارەی زەویدا، ئەویش بەهۆی ئەو كردەوە وێرانكارانەی كە خودی ئادەمیزاد بەدەستی خۆی لە بەرامبەر ژینگەی هەسارەكەیدا ئەنجامی دەدات، وە دوایینیان ئەو هۆشدارییە گەورەیە بوو كە 15 هەزارو 372 زاناو پسپۆڕ لە 2017.11.13 دا واژوویان لەسەر كردبوو و ناویان نا (هۆشداری دووەم) دوای هۆشداری یەكەم كە لە ساڵی 1992 و لەژێر واژۆی 1700 زاناو پسپۆڕدا بڵاوكرابۆوە.
” ئێمە لە پێناو ئاگادركردنەوەو هۆشیاركردنەوەی رای گشتی ئەم هۆشداریانە بڵاودەكەینەوە، ئەمەش دوای گەیشتنمان بە دەرەنجامی مەترسیدار لەبارەی ژینگەو ژیان لەسەر هەسارەكەماندا وەك كاردانەوەیەك بۆ ئەو هەڵسوكەوتە هەڵەو پڕ لە كێشانەی كە خودی ئادەمیزاد ئەنجامی دەدات، بە تایبەتیش لەم 25 ساڵەی دواییدا”، لە زاری (ولیام ریبڵ) ی پسپۆڕی ژینگە لە (زانكۆی ئۆریگۆن) ی ئەمریكی.
“رێژەی فڕەدانی گازێكی وەك دووانۆكسیدی كاربۆن بە ئاستی 62% زیادیكردووەو پلەی گەرمیی جیهانیش بە گشتی بە رێژەی 29% زیادیكردووەو هەروەها 29% ی رێژەی بوونی گیاندرەكان لەنێو دەشت و كێوو دارستانەكاندا كەمیكردووە”، هەر لە زاری (ریبڵ).
بەپێی ئەو داتایانەی دەستی پسپۆڕان كەوتووەو دوای شیكردنەوەیان بۆیان دەركەوتووە كەوا:
1. ئاوی پاكی خواردنەوە بە رێژەی 26% بۆ هەر تاكێك كەمی كردووە.
2. رووبەری ناوچە مردووەكانی نێو زەریاكان گەیشتۆتە سنووری 75%.
3. تا ئێستا رووبەری 300 ملیۆن هێكتار لە دارستانەكانی هەسارەكەماندا لەناوچوونە.
لەلایەكی دیكەوە، پسپۆڕان روونیان كردۆتەو كەوا هەر هەموو گیاندارو زیندەورەو رووەك و درەختەكان خزمەتێكی مەزن و ستراتیژی دەگەیەننە مرۆڤ لە پێناو مانەوەی لەسەر زەویدا، وەك بەرهەمهێنانی ئۆكسجین و پاك كردنەوەی رووبەرە ئاوییەكان و كردارەكانی پیتاندنی رووەك بە شێوەیەكی گشتی، بەڵام دوای زیادبوونی 2 ملیار كەس لە دوای ساڵی 1992، واتە زیادبوونی دانیشتوانی زەوی بە رێژەی 35%، گوشارێكی زۆر كەوتۆتە سەر ئەو بوونەوەرو زیندەوەرو رووەكانەوە.
لەگەڵ ئەو دەرەنجامە ناخۆشانەدا، پسپۆڕان جۆرە هیوایەكی بچووكیشیان نیشانداوە لەسەر دەرەنجامە بەرچاوەكانی چاكبوونەوەی چینی (ئۆزۆن) كە ژین و ژیان لە تیشكە زیانبەخشەكانی تیشكی سەرووی وەنەوشەیی دەپارێزێ، ئەو دەرەنجامەش دوای رێكەوتنی ئەنجامدراو لە چوارچێوەی (نەتەوە یەكگرتووەكان) ناسراو بە (پرۆتۆكۆڵی مۆنتریال) ی ساڵی 1987 بۆ سنوورداركردنی فڕەدانی ئەو گازانەی كە كار دەكەنە سەر چینی (ئۆزۆن) هاتە كایەوە.
لەلایەكی دیكەوە، وا پێشبینی دەكرێت فڕەدانی گازی دووانۆكسیدی كاربۆن لەنێو (ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا) بە رێژەی 2.2% لەگەڵ كۆتایی ئەمساڵدا زیادبكات و لە هەمان كاتیشدا، دەرچوونی زیادی ئەم گازە لەوڵاتانی وەك (چین و هیندستان) تا ئێستا هەر بەردەوامە.
” لە پێناو دەرچوون لەم تەنگژەیەدا، پێویستە لەسەر حكومەتی وڵاتان كەوا هەرچی زووە دەست بكات بە كەمكردنەوەی بەرچاوی رێژەی فڕەدانی گازی دووانۆكسیدی كاربۆن و زیادكردنی رووبەری ناوچە سەوزاییەكان و لە پاڕك و دارستانەكان و باغچە پارێزراوەكان و سنوورداركردنی راوكردنی گیانداران و رووكردنە زیاتری خواردنی میوەو سەوزەو پشت بەستنێكی زۆر گەورەترو فراوانتر بە سەرچاوە پاكەكانی بەرهەمهێنانی وزە لەچوارچێوەی ناسراو بە تێكنۆلۆژیای سەوزدا”، لە زاری (ویلیام ریبڵ).

سه‌رچاوه‌ - بەرێوەبەرایەتی گشتی کەشناسی و بومەلەرزەزانی هەرێمی کوردستان
شوان عه‌زیز