حه‌مه‌ حسه‌ین كه‌یمنه‌یی.. ئه‌و ده‌نگه‌ی له‌هونه‌ری هه‌ورامان دا خاوه‌نی شێوازی تایبه‌ت به‌خۆیه‌تی ...!

هونه‌رمه‌ند حه‌مه‌ حسه‌ین كه‌یمنه‌یی 1928

سێ چاره‌كه‌ سه‌ده‌‌ خزمه‌ت به‌ سیاچه‌مانه‌ ، ورده‌ به‌زم و گۆرانی چه‌پڵه‌ ...!

ئه‌و ده‌نگه‌ی له‌هونه‌ری هه‌ورامان دا خاوه‌نی شێوازی تایبه‌ت به‌خۆیه‌تی ...!

جه‌لیل عه‌باسی : هونه‌رمه‌ند حه‌مه‌ حسه‌ین كه‌یمنه‌یی ، من به‌ ( پیری سیاچه‌مانه‌) ده‌یناسێنم ...!

هه‌ورامان ناوچه‌یه‌كه‌ جیا له‌ سروشتی جوان و دڵڕفێن و به‌پیتی خاكه‌كه‌ی ، به‌ڵكو ناوچه‌یه‌كی ده‌وڵه‌مه‌نده‌ له‌ جوانیه‌كانی هونه‌ری به‌سته‌و ئاواز ، گۆرانی هه‌ورامی  پانتایه‌كی فراوانی له‌ ده‌ڤه‌ره‌كه‌دا هه‌یه‌، ئه‌م خاكه‌ پیرۆزه‌ی وڵات خاوه‌نی ده‌یان سیاچه‌مانه‌ چڕ و وورده‌ به‌زم و گۆرانی چه‌پڵه‌ی شادی به‌خشه، ئه‌و هونه‌رمه‌نده‌ خۆڕسكانه‌ ئه‌گه‌ر ناوه‌كانیان ڕیزبه‌ندی بكرێت بێگومان ده‌بێت چه‌ند لاپه‌ڕه‌یه‌ك بۆ ئه‌و هونه‌رمه‌نده‌ ده‌نگخۆشانه‌ی ده‌ڤه‌ری هه‌ورامان ته‌رخان بكه‌ین ‌، ئه‌و هونه‌رمه‌ندانه‌ هه‌ریه‌كه‌یان بۆ سه‌رده‌م و كاتی خۆی قوتابخانه‌یه‌ك بوون و هه‌رهه‌موویان ده‌رچووی ئه‌كادیمیای سروشتی جوانی ده‌ڤه‌ره‌كه ‌و، ڕه‌ز و باخ و چه‌م و كانیاو و كێو و دۆڵ و گوڵ و گوڵزار و هه‌وارگه‌ دڵنشینه‌كانی ده‌ڤه‌ری هه‌ورامانن.

یه‌كێك له‌و هونه‌رمه‌نده‌ ده‌نگخۆش و ئه‌ستێره‌ دره‌وشاوه‌ی هه‌ورامان كه‌ به‌بنه‌ماڵه‌ ده‌نگیان خۆشه ‌و ، به‌لای لایه‌و سیاچه‌مانه‌ی ده‌نگی خۆشیی باوكی په‌روه‌رده‌و گۆشكراو و گه‌وره‌ بووه‌ ...

هونه‌رمه‌ند (حه‌مه‌ حسه‌ین كه‌یمنه‌یی) یه‌ ، ده‌نگخۆشێكی دیكه‌ی گوندی كه‌یمنه‌و هه‌ورامانه‌ به‌گشتی، ئه‌م هونه‌رمه‌نده‌ توانایه‌كی به‌رزو باشی هه‌یه‌ له‌ چڕینی سیاچه‌مانه‌و گۆرانی خاوی هه‌ورامی دا ، هه‌روه‌ها هونه‌رمه‌ند داهێنه‌ری گۆرانی هه‌ورامی و به‌زمی سیاچه‌مانه‌یه‌.

ئه‌م هونه‌رمه‌نده‌ باڵا به‌رز، بوێر، وشیكپۆش و ده‌نگخۆشه‌ی ده‌ڤه‌ری هه‌ورامان ناوی ( حه‌مه‌ حسه‌ین یوسف) ه‌ ، ته‌واوی بنه‌ماڵه‌كه‌یان به‌ ناسناوی( خالیدی) ده‌ناسرێن ، به‌ڵام هونه‌رمه‌ند له‌ناو كۆڕی هونه‌ر و به‌زمی سیاچه‌مانه‌ دا به‌ ( حه‌مه‌ حسه‌ین كه‌یمنه‌یی)  به‌ناوی زێده‌كه‌ییه‌وه‌ده‌ناسرێت.

هونه‌رمه‌ند له‌ ساڵی (1307ی هه‌تاوی ) به‌رامبه‌ر به‌ ( 1928 ی زاینی ) له‌ گونده‌ جوانه‌كه‌ی (كه‌یمنه‌) ی سه‌ربه‌ ناحیه‌ی ( نه‌وسود) و شارۆچكه‌ی ( پاوه‌) ڕۆژهه‌ڵاتی كوردستان به‌دنیا هاتووه‌،

دوای گه‌ڕانم به‌دوای ژیان و تێكۆشانی هونه‌ری هونه‌رمه‌ند، له‌سه‌رچاوه‌یه‌ك دا ئاماژه‌ به‌وه‌ ده‌دات  هونه‌رمه‌ند حه‌مه‌ حسه‌ین كه‌یمنه‌یی، له‌ساڵی (1923) به‌دنیا هاتووه‌، واته‌ له‌كاتی ئێستادا ته‌مه‌نی هونه‌رمه‌ند له‌(100) ساڵیدا ده‌ژی ، به‌ڕاستی كه‌وتمه‌ گومانه‌وه‌ و ناچار هانام برده‌ به‌ر برای نووسه‌ر و خاوه‌ن خامه‌ی شیرین ( جه‌لیل عه‌باسی_ قه‌قنه‌س) له‌وه‌ڵامدا پێی ڕاگه‌یاندم ( من چه‌ندساڵێك له‌مه‌وبه‌ر دیدارم له‌گه‌ڵ هونه‌رمه‌ند حه‌مه‌ حسه‌ین كه‌یمنه‌یی دا سازكردووه‌، به‌ئاماده‌بوونی هونه‌رمه‌ندان( ئۆسمان كه‌یمنه‌یی ، جه‌میل نه‌وسوودی و شه‌فیع كه‌یمنه‌یی) ‌ئه‌و دیداره‌م‌ له‌كتێبی( هه‌ورامان و هونه‌ر) بڵاوكردۆته‌وه‌ و خۆی ده‌ڵێت ساڵی ( 1307ی هه‌تاوی  به‌رامبه‌ر به‌ ساڵی 1928 ی زاینی ) له‌ ئاوایی كه‌یمنه‌ له‌دایكبووم، له‌ئێستادا هونه‌رمه‌ند ته‌مه‌نی (95) ساڵه‌ ، ده‌خوازم ته‌ندروستی خاس بێت، هه‌ربۆ زانین ، لات ڕۆشن بێت  ئه‌م هونه‌رمه‌نده‌ كۆمه‌ڵێك تایبه‌تمه‌ندی هه‌یه‌ له‌ هونه‌ركه‌یدا و جێده‌ستی له‌هونه‌ری گۆرانی هه‌ورامیدا ڕۆشنه‌، من ناوم لێناوه‌ 

( پیری سیاچه‌مانه‌) جا به‌ڕاستی كاك حه‌مه‌ حسه‌ین پیری سیاچه‌مانه‌یه‌) (1).

ئه‌م هونه‌رمه‌نده‌ ده‌نگخۆشه‌ وه‌ك زۆر له‌ هونه‌رمه‌ندانی نه‌ته‌وه‌كه‌مان بێ به‌ش بوون له‌ چوونه‌ قوتابخانه‌و فێربوونی نووسین و خوێندنه‌وه‌ ، له‌به‌ر هه‌ژاری و نه‌داری و  له‌ته‌مه‌نی منداڵیدا خراونه‌ته‌ بازاڕی ژیانه‌وه‌ و كاریان پێكراوه‌ ، جاهونه‌رمه‌ند حه‌مه‌ حسێن كه‌یمنه‌یی ئه‌ویش خراوه‌ته‌ به‌ركاركردن و له‌و ته‌مه‌نه‌ منداڵییه‌وه‌ ڕه‌نج و زه‌حمه‌تی كێشاوه‌ ، له‌لایه‌كی دیكه‌وه‌ به‌هۆی بوونی ده‌سه‌ڵاتی خان و ده‌ره‌به‌گی سته‌مكار له‌ناوچه‌كه‌دا ، منداڵی جوتیار و زه‌حمه‌تكێش نابێت بیر و هۆش و مێشك و چاویان به‌خوێندن و زانست بكرێته‌وه‌ ، ده‌بێت نه‌خوێنن و خوێندن بۆئه‌وان حه‌رام و قه‌ده‌غه‌یه‌ و بۆهه‌میشه‌  له‌خزمه‌تی ئاغا و ده‌ره‌به‌گ دا بن..!

وه‌كو دارده‌ست و هاوكاری باوك و خانه‌واده‌كه‌ی له‌پێناو دابینكردنی ژیاندا، هونه‌رمه‌ند قۆڵی لێ هه‌ڵده‌ماڵێ و هێزو بازوو و جه‌سته‌ی ده‌خاته‌ خزمه‌تی كاره‌وه‌ ، به‌ڵام له‌به‌رئه‌وه‌ی هونه‌ری ده‌نگخۆشیی به‌شێكی گرنگی بنه‌ماڵه‌كه‌یه‌تی و وه‌ك میرات بۆی ماوه‌ته‌وه‌، هه‌روه‌ها كاریگه‌ری ژینگه‌ فێنك و سازگاره‌كه‌ی ئه‌م هونه‌رمه‌نده‌ زیاتر كه‌مه‌ندكێشی دنیای سیاچه‌مانه‌و به‌سته‌و گۆرانی هه‌ورامی ده‌بێت ، له‌ته‌مه‌نی مێردمنداڵیدا هه‌ست و بیر و گۆشی ئاوێته‌ی گۆرانی كردووه‌ و به‌رده‌وام گۆرانی خوێندووه‌، هونه‌رمه‌ند ( ئوسمان كه‌مێنه‌یی) پاشای سیاچه‌مانه‌ ده‌ڵێت ( له‌گه‌ڵ ئامۆزا حه‌مه‌ حسه‌ین ، كه‌له‌خۆم گه‌وره‌تره‌ بوو ، له‌به‌ند و به‌نده‌نه‌كان و باخ و مێرگ  و هه‌رد و هه‌واره‌ جوانه‌كانی كه‌یمنه‌دا ده‌مانگوت و ژیانی لاوێتیمان ئاوێته‌ی گۆرانی و چریكه‌ ببوو)(2).

ده‌نگ و هونه‌ری هونه‌رمه‌ند ڕۆژ به‌ڕۆژ  وه‌ك تازه‌ لاوێك له‌نێو خه‌ڵكی ئاوایی و ناوچه‌كه‌ی ده‌بیسترێت و، ساتی دره‌وشانه‌وه‌ی ئه‌و ئه‌ستێره‌ گه‌نجه‌یه‌ وه‌ك گۆرانیبێژێك له‌ كه‌یمنه‌و ده‌وربه‌ری، به‌ڵام به‌داخه‌وه‌ ئه‌و خه‌ونه‌ به‌هۆی ده‌سه‌ڵاتی سته‌مكاری ده‌ره‌به‌گه‌وه‌ زۆر زوو له‌و خه‌ونه‌ ڕاده‌چڵه‌كێت و له‌ زێده‌كه‌ی ده‌ریده‌په‌ڕێنن و  له‌هێلانه‌كه‌ی دوور ده‌كه‌وێته‌وه‌، هونه‌رمه‌ند حه‌مه‌ حسه‌ین كه‌یمنه‌یی ، وه‌ك گه‌نجێك و ده‌نگخۆشێكی گوند و ناوچه‌كه‌ی، ناو و هونه‌ره‌كه‌ی به‌ته‌واوی ده‌ڤه‌ری هه‌وراماندا بڵاو ده‌بێته‌وه‌،  هه‌ستی به‌ زوڵم و سته‌می (ئه‌نوه‌ر به‌گ) خان و ده‌سه‌ڵاتداری ئه‌و سه‌رده‌مه‌ی گوندی كه‌یمنه‌ كردووه‌، ئه‌میش گه‌نجێك و باوه‌ڕ به‌ خۆبوون و نه‌چۆته‌ ژێر ڕكێفی خواسته‌كانی  ئه‌نوه‌ربه‌گه‌وه‌ و به‌رده‌وام ده‌نگی ناڕازی له‌ئاست سته‌مه‌كانیدا هه‌ڵبڕیوه‌، له‌به‌رامبه‌ر ئه‌و هه‌ڵوێستانه‌یدا ، له‌لایه‌ن ئه‌نوه‌ربه‌گ و پیاوه‌كانییه‌وه‌ ، چوار جار هه‌وڵی كوشتنی دراوه‌ و ئه‌میش به‌هۆی زیره‌كی و زرنگیه‌وه‌ خۆی ده‌ربازكردووه‌ تا دواجار بڕیار ده‌دات كه‌یمنه‌ به‌جێ بهێڵێ ، له‌ناوه‌ڕاستی ساڵی (1948) كاتێك ته‌مه‌نی هونه‌رمه‌ند(20) به‌هاربووه‌، هه‌واره‌ دڵنشینه‌كه‌ی جێدێڵێ و هانا ده‌باته‌‌ لای ( عه‌بدوڵڵاخانی دزڵێ) دواتر بۆ لای ( وه‌كێڵی جوانڕۆ) و هه‌موو خان و ده‌سه‌ڵاتدارانی ده‌ڤه‌ره‌كه‌ له‌به‌ر دروست نه‌بوونی كێشه‌و ناكۆكی و پشتیوانی كردن له‌ ( ئه‌نوه‌ربه‌گ) هیچیان داڵده‌ی ناده‌ن و نائومێدی ده‌كه‌ن و بێ هیوا ده‌یهێڵنه‌وه‌،  دواتر بڕیارده‌دات ڕووبكاته‌ باشووری كوردستان و سوێند ده‌خوات ( تابه‌گی هه‌ورامان حوكم بكه‌ن و بمێنن، ته‌نانه‌ت ئاوی هه‌ورامانی لهۆنیش نه‌خواته‌وه‌‌) ، له‌سه‌رده‌می ڕژێمی پاشایه‌تی ڕووده‌كاته‌ شاری سلێمانی و هه‌ندێك دۆست و ناسیاوی خۆی ده‌دۆزێته‌وه‌، له‌ شاری سلێمانی یش به‌خت یاوه‌ری نابێت له‌لایه‌ن ده‌سه‌ڵاتی ئه‌و كاته‌وه( سه‌رده‌می مه‌لیكی)‌ ، به‌تاوانی ئه‌ندام بوون له‌ڕیزه‌كانی ( حیزبی شیوعی) قۆڵبه‌ست ده‌كرێت و بۆماوه‌ی (11) ساڵ و شه‌ش‌ دینار سزا حوكمی به‌سه‌ردا ده‌سه‌پێندرێت، دوای ماوه‌یه‌كی كه‌م له‌لایه‌ن ( شێخ ئه‌مینی خورماڵ) ه‌وه‌ هه‌وڵی بۆده‌درێت و له‌و تاوان و حوكمه‌ ڕزگاری ده‌كات،دوای ئازادبوونی هونه‌رمه‌ند سلێمانی به‌جێدێلێ و ڕووده‌كاته‌ ( ئه‌حمه‌د ئاوا) و پاشان بۆ شاره‌كه‌ی شاعیران و ڕۆشنبیران و هونه‌رمه‌ندان ( هه‌ڵه‌بجه‌) ئه‌وه‌نده‌ش له‌و شاره‌ ئۆقره‌ ناگرێت  و نامێنێته‌وه‌،  ناچار ده‌په‌ڕێته‌وه‌ بۆ به‌ری گه‌رمێن بۆ ( كه‌لار) و هانا بۆ دیوه‌خانی به‌گزاده‌كانی جاف( داوودبه‌گ) ده‌بات و له‌ كه‌لار بۆماوه‌ی ( شه‌ش) ساڵ ده‌مێنێته‌وه‌، واته‌ تا ساڵی (1958)  ‌ له‌و ڕۆژه‌ی له‌ كه‌یمنه‌ ئاواره‌ ده‌بێت و تا گه‌ڕانه‌وه‌ی بۆ زێده‌كه‌ی، ماوه‌ی (9 ساڵ و 6 مانگ) بووه‌، هونه‌رمه‌ند حه‌مه‌ حسێن كه‌یمنه‌یی ( شه‌ش‌ ساڵ مامه‌وه‌ و له‌ده‌وره‌ی ( عه‌بدولكه‌ریم قاسم ) دا گه‌ڕامه‌وه‌ كه‌یمنه‌) .

له‌ماوه‌ی ئه‌و شه‌ش ساڵه‌ی له‌كه‌لار و له‌دیوه‌خانی  داوود به‌گ دا ، سه‌رده‌می گه‌شانه‌وه‌ی هونه‌ریی هونه‌رمه‌ند ده‌بێت و سه‌رده‌می داهێنان و ناوبانگ په‌یداكردنی هونه‌رمه‌ند بووه‌  و چه‌ندێن گۆرانی نوێی خوڵقاندووه‌، له‌و ئاوازانه‌ی بۆ گۆرانییه‌كانی دایناون  گۆرانی ( سه‌له‌ سه‌له‌ و كه‌لار) بووه‌، له‌وماوه‌ی مانه‌وه‌یدا هونه‌رمه‌ند  زۆر لێهاتووانه‌ هونه‌ریی هه‌ورامان و گه‌رمیانی پێكه‌وه‌ گرێ داوه‌.

سه‌باره‌ت به‌ گۆرانی ( ئاخ سه‌له‌و سه‌له‌گیان) نووسه‌ر ( جه‌لیل عه‌باسی) ده‌ڵێت ( ئه‌گه‌ر هه‌موو هه‌ورامان قه‌رزاری قوتابخانه‌ی برایانی كه‌یمنه‌یی نه‌بێ ، هه‌مووده‌شتی شاره‌زوور و جافایه‌تی قه‌رزاری ده‌نگ و گه‌روو  و سۆزی حه‌مه‌ حسه‌ینه‌!  چونكه‌ كاریگه‌ری حه‌مه‌ حسێنه‌ ئه‌مڕۆ له‌ده‌شتی شاره‌زووردا تاكێكی شاره‌زووری هه‌ڵده‌ستێته‌وه‌ و گۆرانی سه‌له‌سه‌له‌  ئه‌ڵێته‌وه‌، وائه‌زانی كه‌سێكی كه‌یمنه‌یی یا كه‌سێكی بێرواسیه‌ یان هه‌ورامانی ته‌خته‌ ئه‌وه‌نده‌ جوانی ئه‌ڵێته‌وه‌) (3) .

هونه‌رمه‌ند حه‌مه‌ حسێن كه‌یمنه‌یی له‌سه‌ره‌تای په‌نجاكانی سه‌ده‌ی پێشوو له‌شاری (كه‌لار) گۆرانی

( سه‌له‌ سه‌له‌) ی تۆماركرد، ئه‌و ده‌نگه‌ خۆشه‌و ئه‌و میلۆدییه‌ به‌سۆز و هه‌ست بزوێنه‌ زۆر به‌زوویی به‌ گه‌رمێن و ده‌شتی شاره‌زوور و  هه‌ورامان به‌گشتی  بڵاوبۆوه‌، غوربه‌ت و ئاواره‌یی و دوور له‌و ژینگه‌ جوان و هه‌واره‌ سازگاره كه‌‌ی هه‌ورامان نه‌بووه‌ له‌مپه‌ر له‌ئاست هونه‌ر و ده‌نگخۆشییه‌كه‌ی هونه‌رمه‌ندا، به‌ڵكو ناوبانگی زیاتر ده‌ركردو داهێنانییشی له‌ هونه‌ره‌كه‌یدا ئه‌نجامدا ( من له‌ئێران و عێراق ڕێزمان ده‌گرن ، هه‌به‌بۆنه‌ی هونه‌ره‌كه‌مانه‌وه‌ ، من زیاتر له‌ له‌كه‌لار دا ناوبانگم ده‌ركرد) ( 4).

سه‌باره‌ت به‌لێهاتوویی و توانای چڕینی سیاچه‌مانه‌و داهێنانی به‌زمی سیاچه‌مانه‌( حه‌مه‌ حسه‌ین كه‌منه‌یی ، ده‌نگێكی خۆش و توانایه‌كی باشی هه‌یه‌ له‌چڕینی سیاچه‌مانه‌كاندا ، داهێنه‌ری به‌زمێكی سیاچه‌مانه‌یه‌ به‌ناوی ( ڕه‌فیق داد) ، ئه‌م سیاچه‌مانه‌ی بۆمه‌رگی له‌ناكاوی گۆرانیبێژێكی گه‌نجی هاوڕێی چڕیوه‌به‌ناوی ( عه‌لی حه‌مه‌ ڕه‌جه‌بی دزاوه‌ری) (5).

دوای به‌سه‌ربردنی ئه‌و ماوه‌ زۆره‌ له‌ئاواره‌یی و دوور له‌ خاك و زێده‌كه‌ی هونه‌رمه‌ند به‌ڕۆحیه‌تێكی به‌رزو هه‌ست وبیری لێوان لێو له‌هونه‌ر ده‌گه‌ڕێته‌وه‌ هه‌ورامان و دواتر له‌شاری ( مه‌ریوان) ی ڕۆژهه‌ڵاتی كوردستان هه‌وار هه‌ڵده‌دات و به‌گوڕو تینێكی زۆر و گه‌روویه‌كی پاكه‌وه‌ سه‌رله‌نوێ تێ ده‌چرێكێنێ و گۆرانی وسیاچه‌مانه‌ ده‌خوێنێ ( من په‌روه‌رده‌ی هه‌ورامانم ، به‌كێو و هه‌رد و مێرگ و دۆڵ و باخ و هه‌وارگه‌ خۆشه‌ویسته‌كانی ڕاهاتووم و گیانم تێكه‌ڵاوی شنه‌ی شه‌ماڵ و بۆنی گوڵ و گیاكانی هه‌ورامان بووه‌، هه‌ستی هه‌ژاندووم و چریكه‌ی پێ فێركردووم ، به‌ڵام ڕووی خاوه‌نی شه‌ڕ و شه‌ڕخواز ڕه‌ش بێت كه‌بووه‌ هۆی وێران بوونی هه‌ورامان و ئێمه‌شی لێ بڕی و ئاواره‌ی كردین ، ئێستاش كه‌لێی بڕاوم  چاوم لێڵه‌ و سۆمایان بڕاوه‌  و هه‌میشه‌ حه‌سره‌ت ئه‌خۆم بۆئه‌و ژیانه‌ پڕله‌ شانازیه‌ی پێشوو، جاروبار دائه‌نیشم  بۆخۆم كوڵی دڵم به‌سه‌حه‌رییه‌ك دائه‌مركێنم و یادی ئه‌و ڕۆژانه‌ ئه‌كه‌مه‌وه‌  كه‌له‌سه‌ر به‌رزاییه‌كانی ( ته‌ته‌ و نوێجه‌ڕ و ته‌خت)  چاوم ئه‌بڕییه‌ ده‌ره‌وه‌ی چه‌می بیاره‌ و ده‌شتی پانی شاره‌زوور و به‌خۆشییه‌وه‌ هه‌وایه‌كم ئه‌چریكاند، دووری له‌هه‌ورامان و بێبه‌شی له‌و هه‌واو پاك و بێگه‌رده‌ و له‌و به‌هه‌شته‌ خه‌مڵیوه‌ دوو چه‌ندان پیری كردووم  و هه‌ستی كوشتووم ) (6).

دوای گه‌ڕانه‌وه‌ی هونه‌رمه‌ند حه‌مه‌ حسه‌ین كه‌یمنه‌یی و ئاشنابوونه‌وه‌ی به‌ زێد و خانه‌واده‌و بنه‌ماڵه‌كه‌ی، به‌گوڕوو تینێكی زۆر و ده‌نگێكی زوڵاڵه‌وه‌ بره‌و به‌هونه‌ره‌كه‌ی ده‌دات و بۆهه‌میشه‌ له‌پاڵ ده‌نگه‌ خۆش و به‌سۆزه‌كانی ده‌ڤه‌ره‌كه‌ی تێده‌چریكێنێ ، به‌هه‌وڵ و تێكۆشانی نه‌پساوه‌ی  هونه‌رمه‌ند له‌ هه‌ردوو قوتابخانه‌ هونه‌رییه‌كه‌ی هه‌وراماندا ناو  و هونه‌ره‌كه‌ی به‌رجه‌سته‌یه‌و خاوه‌نی پله‌یه‌كی به‌رزه، جه‌لیل عه‌باسی پێمان ده‌ڵێت ‌(  له‌هه‌وراماندا ئێمه‌ دوو قوتابخانه‌مان هه‌یه‌:

یه‌كێكیان پێی ده‌ڵێن: ( قوتابخانه‌ی برایانی كه‌یمنه‌یی)  بریتین له‌هونه‌رمه‌ندان ( ئوسمان كه‌یمنه‌یی ، حه‌مه‌ حسه‌ین كه‌یمنه‌یی و شه‌فیع كه‌یمنه‌یی) .

قه‌تابخانه‌كه‌ی دووه‌میش پێی ده‌ڵێن : ( قوتابخانه‌ی سیاچه‌مانه‌) بریتین له‌ هونه‌رمه‌ندان ( ئوسمان كه‌یمنه‌یی ، حه‌مه‌ حسه‌ین كه‌یمنه‌یی و جه‌میل نه‌وسوودی) ، واته‌ له‌هه‌ردوو قوتابخانه‌كه‌دا هونه‌رمه‌ند حه‌مه‌ حسه‌ین كه‌یمنه‌یی بوونی هه‌یه‌وه‌ له‌ پله‌ی( دووه‌مه‌) ئه‌وه‌ش پله‌یه‌كی كه‌م نییه‌، خاوه‌نی ئه‌زمونێكی دره‌وشاوه‌یه‌ سه‌ره‌ڕای ته‌مه‌نه‌كه‌ی،ئه‌م هونه‌رمه‌نده‌ خاوه‌نی مۆرك و ده‌نگ و هه‌ناسه‌ی تایبه‌ت به‌خۆیه‌تی، ئه‌بینین حه‌مه‌ حسه‌ین خاوه‌نی ئه‌و مۆركه‌ تایبه‌ته‌یه‌ له‌ چۆنیه‌تی ده‌ربڕكردن  و ئه‌داو گۆكردنی ، هه‌م شیعره‌كان  ، هه‌م خودی ئاوازه‌كه ‌ئه‌م زاته‌ تایبه‌تمه‌ندی خۆیه‌تی و توانیویشیه‌تی هه‌م بیسه‌لمێنێ و پیشانی ده‌ره‌وه‌ی خۆی بدات و هه‌م هونه‌ره‌كه‌ی بپارێزێت) (7). 

هونه‌رمه‌ند له‌ماوه‌ی ژیانی هونه‌ریدا له‌گه‌ڵ زۆر له‌ هونه‌رمه‌ندانی هه‌ورامان به‌گشتی( سیاچه‌مانه‌ ، ورده‌ به‌زم و گۆرانی چه‌پڵه) بچڕێت ، به‌تایبه‌تی له‌گه‌ڵ هونه‌رمه‌ندان ( ئۆسمان و شه‌فیع كه‌یمنه‌یی و جه‌میل نه‌وسوودی و  مه‌جنوون خالیدی كه‌یمنه‌ و حه‌یده‌ر ، حه‌مه‌ جافه‌ری حه‌مێ ) ، به‌ڵام له‌گه‌ڵ پاشای سیاچه‌مانه‌ ( ئوسمان كه‌یمنه‌یی)  ئامۆزای له‌هه‌مووان زیاتر و پشكی شێری به‌ركه‌وتوو.

 ئه‌م هونه‌رمه‌نده‌ خاوه‌نی سه‌دان كاسێتی تۆماركراوه‌، هه‌روه‌ها یه‌كێك بووه‌ له‌ هونه‌رمه‌ندانی هه‌ورامان  له‌ساڵی (1964) چۆته‌ ڕادیۆی كرماشان له‌ گه‌ڵ هونه‌رمه‌ندانی هاوڕێی ( ئوسمان كه‌یمنه‌یی ،  شه‌فیع كه‌یمنه‌یی و ڕه‌زا به‌گی كه‌ڕاوا) گۆرانیان له‌به‌شی كوردی رادیۆی كرماشان تۆماركردووه‌.

هونه‌رمه‌ندی ده‌نگخۆش( شه‌فیع كه‌یمنه‌یی1941) ، باسی ئه‌و ڕۆژه‌مان بۆده‌كات  كه‌ پێكه‌وه‌ چوونه‌ته‌ ڕادیۆی كرماشان و چۆن گۆرانیان تۆماركردووه‌  (  له‌گه‌ڵ ئوسمان و حه‌مه‌ حسه‌ین و ڕه‌زابه‌گی كه‌ڕاوا، رۆیشتین بۆ ڕادیۆی كوردی كرماشان بۆ تۆماركردنی گۆرانی ، ئه‌وكاته‌  به‌ڕێوه‌به‌ری به‌شی كوردی ڕادیۆی كرماشان كاك(  شێخ ئه‌مین سه‌ڕاجه‌دین نه‌قشبه‌ندی  21/12/1931_ 9/4/1990) بوو ، به‌رله‌تۆماركردن هه‌ریه‌كه‌و ده‌نگێكمان وت بۆ هه‌ڵبژاردنی نه‌زمه‌كان ، منیش به‌ ( ئێران ئێران) ده‌نگم هه‌ڵبڕی ( پێویسته‌ بڵێم كه‌من ئه‌و گۆرانیه‌م له‌كاك حه‌سه‌ن زیره‌ك  وه‌رگرتووه‌ و كارم له‌سه‌ر كردووه‌ و وتوومه‌ته‌وه‌)  كاك ئه‌مین نه‌قشبه‌ندی گۆرانیه‌كه‌ی پێ بڕیم و به‌تۆزێ تووڕه‌ییه‌وه‌  وتی : ( برا گیان ئێوه‌م بانگ كردووه‌ بۆ چریكه‌ی ڕه‌سه‌نی هه‌ورامان نه‌ك بۆ دووپاته‌ كردنه‌وه‌ی ئه‌و به‌زمانه‌، یان هیچ مه‌ڵێن  یان ته‌نیا هه‌وای ڕه‌سه‌نی  هه‌ورامی و هیچیتر) منیش زانیم ئه‌و مامۆستایه‌ چه‌نده‌ ڕێز و نرخ دائه‌نێ بۆ گۆرانی ڕه‌سه‌ن و هه‌رهه‌مووشمان زۆر پێی خۆشحاڵ بووین  و ستۆدیۆی ڕایۆمان پڕكرد له‌چریكه‌ی ره‌سه‌ن و نه‌زمی ( باوانم باوانم) كه‌دواتر له‌به‌رنامه‌ هونه‌رییه‌كانی ڕادیۆدا به‌ناونیشانی ( ده‌نگی برا كه‌یمنه‌ییه‌كان) بڵاوكرایه‌وه‌) (8).

هونه‌رمه‌ند حه‌مه‌ حسه‌ین كه‌یمنه‌یی، له‌هه‌ردوو قوتابخانه‌ هونه‌رییه‌كه‌ی ناوچه‌ی هه‌وراماندا ( برایانی كه‌یمنه‌یی و سیاچه‌مانه‌)  دا ناو و هونه‌ره‌كه‌ی به‌پله‌ی دووه‌م دێت ، به‌وته‌ی هونه‌رمه‌ندان و شاره‌زایانی هونه‌ری گۆرانی هه‌ورامی ، هونه‌رمه‌ند له‌ گۆرانی خاوی هه‌ورامیدا پێشه‌نگ بووه‌، ( سیروان خالیدی) كوڕی هونه‌رمه‌ند حه‌مه‌ حسه‌ین كه‌یمنه‌یی و ده‌نگخۆش و ڕێبواری به‌ئه‌مه‌كی ڕێگا پیرۆزه‌كه‌ی باوكیه‌تی ده‌ڵێـت( باوكی من هه‌ر له‌منداڵییه‌وه‌ گۆرانی و سیاچه‌مانه‌ی چریوه‌،له ڕێی ‌هونه‌ره‌وه‌ ناو و ناوبانگی په‌یداكردووه‌، چ له‌سیاچه‌مانه‌ و چ له‌گۆرانی خاو  و چ له‌ گۆرانی چه‌پڵه‌ ، به‌تایبه‌ت ھه‌ڵپه‌ڕكێ و وه ‌له‌گۆرانی شێخانه‌دا ده‌ستێكی باڵای هه‌بووه‌، له‌هه‌رهه‌موویاندا ئوستادانه‌ و ئه‌وپه‌ڕی هونه‌رمه‌ندانه‌ توانیویه‌تی گۆرانی بڵێت.

به‌ڵام زیاتر له‌گۆرانی ( خاو) دا له‌ئه‌وانی تر ئه‌بێ بڵێم له‌گۆرانی خاوا هه‌قی به‌گۆرانییه‌ هه‌ورامییه‌كان داوه‌ زیاتر له‌گۆرانیبێژانی تر ، ئه‌م هونه‌رمه‌نده‌ یه‌ك شتی تریشی به‌گۆرانی هه‌ورامی زیادكردووه‌ ، ئه‌ویش گۆرانی لاواندنه‌وه‌، بۆنموونه‌ : ساڵی (1975) بوو گونده‌كانی ئه‌م دیوو هه‌مووی چۆڵكران ، ئه‌م گۆرانییه‌كی لاواندنه‌وه‌ی ووت بۆ ئه‌و گوندانه‌، چونكه‌ خۆی خه‌ڵكی هه‌ورامان بوو ، ئه‌یبینی كه‌ هه‌ورامان خه‌ریكه‌ ئه‌و دیمه‌نه‌ جوانه‌ تێكده‌چێ و وێران ده‌بێ ، ئه‌م شێوازی  گۆرانییه‌ی بۆ ئه‌و مه‌به‌سته‌ دروست كرد) (9).

وه‌ك پێشتر ئاماژه‌م پێدا هونه‌رمه‌ند چه‌ندین كاسێتی تۆماركردووه‌ و ئێستا وه‌ك ئه‌رشیفێكی به‌نرخ و نایاب له‌تۆمارگاكاندا بوونیان هه‌یه‌ و سه‌رچاوه‌یه‌كی به‌نرخن له‌گه‌نجینه‌ی گۆرانی و سیاچه‌مانی كوردی ، هه‌ندێك له‌ گۆرانییه‌ دیاره‌كانی هونه‌رمه‌ند : ( ئاخ سه‌له‌ و سه‌له‌ گیان ، كۆرپه‌ی قه‌دباریك، هه‌وری له‌مل ، ئامین مه‌ڕۆجافی ، كۆنه‌ هه‌واران ، مێو ده‌یمه‌كا، شیرین دامه‌چۆ ، دڵه‌ ئای ، قیبله‌م بارش گه‌ر ، لای لایه‌ ، نازت بۆ ، لیمۆ هه‌ی لیمۆ ، خالۆ خاڵۆته‌ن ، كه‌شه‌وان ، سه‌وزه‌ڵه‌ی باخی ، تازه‌دۆست ، یاران یاران، مه‌ڕۆگیان ، هه‌ی باوانم و خالۆی ڕێبوار ،،،،، تاد) .

سه‌باره‌ت به‌توانای هونه‌ریی و ده‌نگی هونه‌رمه‌ند و خوێندنی له‌گه‌ڵ مۆسیقادا ، هونه‌رمه‌ندی مۆسیقاژه‌ن  (جه‌هانگیر جه‌لال) به‌و شێوه‌یه‌ خوێندنه‌وه‌ بۆ توانا ده‌نگییه‌كانی هونه‌رمه‌ند حه‌مه‌ حوسه‌ین كه‌یمنه‌یی ده‌كات، ( ئه‌گه‌ر هونه‌ری  كوردی به‌گشتی دابه‌ش بكه‌ین به‌سه‌ر ڕیتمه‌ مۆسیقی یه‌كاندا ( حه‌وت هه‌شتمان هه‌یه‌ ، چوارچوار ، دووچوار، شه‌ش هه‌شتمان  نییه‌! به‌دوای ڕیتمی شه‌ش‌ هه‌شت له‌گۆرانی هه‌ورامیدا نه‌گه‌ڕێی، به‌ڵام كاك حه‌مه‌ حسه‌ین هاتووه‌ گۆرانی له‌سه‌ر ڕیتمی  پێنج هه‌شت داناوه‌ ، یانی پێنج هه‌شت له‌ڕیتمی مۆسیقادا زۆر ئه‌سته‌مه‌، ئه‌و هێناویه‌تی له‌هونه‌ری هه‌ورامیدا جێی كردۆته‌وه‌ و گۆرانیشی بۆ كردووه‌، یانی نه‌پێش خۆی بیستوومه‌ و نه‌دوای كاك حه‌مه‌ حسه‌ین  بیستوومه‌ كه‌سێك ئاوازێك بێنێ به‌ڕیتمی پێنج هه‌شت بتوانێ بیڵێ ؟!

خۆش به‌ختانه‌ كاك حه‌مه‌ حسه‌ین یه‌كێك بووه‌ له‌و گۆرانیبێژانه‌ی له‌ڕێی مۆسیقاوه‌ زۆر باش بووه‌، هونه‌رمه‌ند گۆرانی (یاران یاران) ی دروستكردووه‌ به‌ئه‌دایه‌كی هه‌ورامی و به‌گه‌روویه‌كی هه‌ورامی خوێندوویه‌تی، یه‌كێكی تر له‌گۆرانییه‌ به‌رجه‌سته‌كانی هونه‌رمه‌ند ( قیبله‌م بارش گه‌ر) ه‌ كه‌وتوویه‌تی ده‌نگی گۆڕانكاری به‌سه‌ردا نه‌هاتووه‌ ، یه‌كه‌م جار له‌ (لا) وه‌ نه‌یوتووه‌ و دواتر بڕواته‌ ( لاگێز) واته‌ له‌وتۆنه‌وه وتوویه‌تی (3 خوله‌ك بۆ 4 خوله‌ك ) ماوه‌ته‌وه‌ ، منێكی مۆسیقی ئاسانتر ئه‌توانێ كاری مۆسیقی بۆ بكه‌ین ) (10) .

هونه‌رمه‌ند حه‌مه‌ حسه‌ین كه‌یمنه‌یی له‌باری كۆمه‌ڵایه‌تیه‌وه‌ ، له‌ساڵی (1956) ژیانی هاوسه‌ری پێكهێناوه‌ و خاوه‌نی (9) منداڵه‌ ، خۆش به‌ختانه‌ چرای دیوه‌خانه‌ هونه‌رییه‌كه‌ی ڕۆشنه‌ به‌ده‌نگی خۆشیی هه‌ردوو كوڕه‌كه‌ی ( سیروان خالیدی و دڵسۆز خالیدی)  هیوای سه‌ركه‌وتن و به‌رده‌وامیان بۆ ده‌خوازم و هه‌میشه‌ هه‌ڵگری مه‌شخه‌ڵه‌ ڕۆشنه‌كه‌ی باوكه‌ هونه‌رمه‌نده‌ مه‌زنه‌كه‌یان بن.

هونه‌رمه‌ند حه‌مه‌ حسه‌ین كه‌یمنه‌یی سه‌باره‌ت پاراستنی گۆرانی له‌ناو خانه‌واده‌كه‌یدا ده‌ڵێت ( ده‌نگی خۆش له‌بنه‌ماڵه‌ی ئێمه‌دا وه‌ك میرات وایه‌ ، ئێستا ته‌نیا یه‌كێك له‌كوڕه‌كانم (سیروان) گۆرانی ئه‌ڵێت( ئه‌م دیداره‌ له‌ساڵی 1988 له‌گه‌ڵ هونه‌رمه‌ند سازكراوه‌، دیاره‌ هێشتا كوڕی دووه‌می (دڵسۆز )  گۆرانی نه‌خوێندووه‌ (ج،د) ) هه‌ڵبه‌ت ئه‌گه‌ر به‌وردی و ژیرانه‌ درێژه‌ی پێ بدات و له‌سه‌ری بڕوات، كه‌ هیوادارم و داواشی لێده‌كه‌م ئه‌و كاره‌ بكات و له‌و ڕێبازه‌دا هه‌نگاوی چالاكانه‌ هه‌ڵگرێت (11).

له‌به‌رامبه‌ر مێژووی لێوان لێو له‌به‌خششی هونه‌ر و خزمه‌تكردن به‌ سیاچه‌مانه‌و  گۆرانی هه‌ورامی ، مه‌ڵبه‌ندی ڕۆشنبیری هه‌ورامان  له‌ساڵی (2018) له‌باره‌ته‌قای ئه‌و خزمه‌ته‌ دره‌وشاوه‌یه‌دا، مه‌ڵبه‌ندی ناوبراو ڕێزی له‌ سێ هونه‌رمه‌ندی ناوچه‌ی هه‌ورامان گرتیه‌كێك له‌و هونه‌رمه‌ندانه‌ ، هونه‌رمه‌ند( حه‌مه‌ حسه‌ین كه‌یمنه‌یی) بوو، هه‌روه‌ها هه‌ردوو هونه‌رمه‌ند( جه‌میل نه‌وسوودی و عه‌تا زه‌ڵمی) .

هونه‌رمه‌ند حه‌مه‌ حسه‌ین كه‌یمنه‌یی،  سوپاسگوزاری بۆ په‌روه‌ردگار ئێستا له‌ژیاندایه‌وه‌ و له‌ گوندی ( سه‌وڵاوا) له‌ ته‌مه‌نی (95) ساڵیدا ده‌ژی ، به‌هۆی زۆری ته‌مه‌نییه‌وه‌ وه‌ك جاران ئه‌و توانایه‌ی نه‌ماوه‌ سیاچه‌مانه‌و وورده‌ به‌زمی هه‌ورامی بچڕێت، ( پیری و هه‌زار عه‌یب ..؟! ) به‌هیوای ته‌ندروستی باش و سه‌لامه‌تی بۆ ده‌خوازین بۆئه‌و هونه‌رمه‌نده‌ی له‌ناو دنیای هونه‌ر به‌گشتی و هونه‌ری ناوچه‌ی هه‌وراماندا جێده‌ستی دیار و ڕۆشنه‌ و مێژوویه‌كی به‌رزی هونه‌ریی بۆخۆی تۆماركردووه‌و خه‌رمان و گه‌نجینه‌ی هونه‌ریی به‌سته‌و سیاچه‌مانه‌ی ده‌وڵه‌مه‌ندتر كردووه‌.

جه‌مالی ده‌لاك ( 14/10/2023) هه‌ولێر.

سه‌رچاوه‌:

(1)په‌یوه‌ندی ته‌له‌فۆنی له‌گه‌ڵ برای نووسه‌ر ( جه‌لیل عه‌باسی _ قه‌قنه‌س) ڕۆژی دووشه‌ممه‌ ، (9/10/2023) ، ( هه‌ولێر _ هه‌ڵه‌بجه‌).

(2) كتێبی هه‌ورامان و هونه‌ر ، به‌شی یه‌كه‌م ، دیداری هونه‌ری ( جه‌لیل عه‌باسی _ قه‌قنه‌س) دیداری یه‌كه‌م ئوسمان هه‌ورامی) .

(3 و 7  و 9  و 10) دیكۆمێنته‌ری  ( حه‌مه‌ حوسێن كه‌یمنه‌یی ئه‌ستێره‌ دره‌وشاوه‌كه‌ی ده‌ریای سیاچه‌مانه‌ ) كه‌ناڵی ئاسمانی  ( K24) یوتوب ( 24/5/2023) .

(4)  دیدار له‌گه‌ڵ هونه‌رمه‌ند حه‌مه‌ حوسێن كه‌یمنه‌یی _ به‌رنامه‌ی هه‌ورامان ، كه‌ناڵی ئاسمانی نه‌ورۆز ، یوتوب ( 22/5/2014) .

(5) خه‌رمان هه‌ورامی ، سایتی  Kurdistannet.org  له‌ ( 23/12/2008).

(6 و 11) كتێبی هه‌ورامان و هونه‌ر ، به‌شی یه‌كه‌م ، دیداری هونه‌ری ( جه‌لیل عه‌باسی _ قه‌قنه‌س) دیداری دووه‌م (حه‌مه‌ حوسێن كه‌یمنه‌یی) .

(8) كتێبی هه‌ورامان و هونه‌ر ، به‌شی یه‌كه‌م ، دیداری هونه‌ری ( جه‌لیل عه‌باسی _ قه‌قنه‌س) دیداری چواره‌م(شه‌فیع كه‌یمنه‌یی) .