ئۆجەلان چۆن دەوڵەتی كوردی لەناو دەبات؟

نووسینی / كوردستان ئه‌حمه‌د

ئێمە كاتێك لە دوورەوە سەیری هاوكێشەكەمان دەكرد و دەمانڕوانییە باكوری كوردستان، یەكسەر ئەو دێڕە دەهاتەوە بەر گوێمان كە لە میدیاكانی پەكەكەوە لەوپەڕی دونیاوە دەمانبیست كە دەیانگوت، ئۆجەلان موخاتەبی كێشەی كوردە، ئیمراڵی چارەسەرە و دەوڵەت و نەتەوە ئیتر بەسەر چووە و 5 هەزار ساڵە مرۆڤ لەژێر هەژموونی دەوڵەت نەتەوەدا ئازار دەچێژێت.

ئەو ڕستانە بەشێوەیەك بوون كە ئەنكەرەش باوەڕی بەوە هێنابوو كە ئۆجەلان تاكە رێگە چارەیەكی راستەقینەیە بۆ چارەسەركردنی كێشەی كورد لە توركیا، ئێستا ئیدی كاتی ئەوەیە كە بە وردی لەو گرفتە بكۆڵینەوە ئایا كورد لە توركیا كێشەی چییە و چی دەوێت؟

كێشەی كورد لە توركیا چییە؟

كوردەكانی توركیا كه‌ بە نزیكەیی 25 ملیۆن دەبن، كاتێك پەكەكە لەلایەن ئۆجەلانەوە دامەزرا بیر لەوە كرایەوە كە پارتێكی سیاسی كوردی لە باكوری كوردستان بەبێ چەك دروستبكرێت بۆ ئەوەی بەشداربێت لە كایەی سیاسی لە ناو خودی توركیادا، كە ئەوە زۆر كەس بە سیاسەتێكی عاقڵانەی ئۆجەلانی ناوبرد، كە لە ڕاستیدا هەڵەیەكی كوشندەیە، چۆن تۆ باوەڕیت بەوە هەیە تۆ لە وڵاتێكدا دەژیت كە دژی تۆیە و ناتەوێت، بەڵام ئەبیتە بەشێك لە كایە سیاسییەكانی و دەچیتە ناو پەرلەمانەكەی، ئەگەر لە بنچینەدا باوەڕیت بە ئەوە هەیە كە تۆ داگیركراویت.

بەڵام ئەگەر تۆزێك بگەرێتەوە بۆ نووسینەكانی ئۆجەلان ئەوا تێ دەگەیت كە ئۆجەلان لە دروستكردنی پارتە سیاسییە بێ چەكەكەی بۆ توركیا كارێكی دروستی كرد، چونكە ئۆجەلان هەرگیز پێی وانییە كە كورد لە توركیا داگیركراوە و هەروەها هەرگیزیش نەیویستووە ئەو لە هاوكێشەی سیاسی توركیا ببێتە دەرەوە و داوای سەربەخۆی بكات، چونكە ئۆجەلان باوەڕی بە دیموكراتیزەكردنی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستە و ئەوەی لە خەیاڵیدا نەبێت خەباتی كوردە بۆ سەربەخۆی لە توركیادا.

كاتێكیش پارتە سیاسییە كوردییەكە لە توركیا دامەزرا، هەندێك دەیانگوت ئۆجەلان دوو كاری زۆر گرینكی كرد، یەكەم  بە هەموو جیهانی گوت كە كورد نایەوێت لە توركیا جیاببێتەوە ئەگەر نا بۆ بەشێكە لە كایەی سیاسی توركیا، دووەمیش ئەوەی كە ئەو بەڕاستی بەم كارەی توانی ئەو كوردە توندئاژۆلیستە ناسیۆنالیزمانە بە ئاسانی كۆنترۆڵ بكات و بیانخاتە ژێر ڕكێفی حزبەكەی خۆی و دواتریش رادەستی زیندانەكانی توركیای بكات.

كێشەی راستەقینەی كورد لە توركیا لە ماوەی دوو سەدەی رابردوودا گۆرانكاری بەسەردا هاتووە لە مافی چارەی خۆنووسین و ئازادییەوە گۆڕدراوە بۆ ئازادی ئۆجەلان، ئەوەش پرسیارێكی زۆر گرینگە كە ئایا بۆچی بەو شێوەیە كورد داوای شتێكی دیكە دەكات لە نیشتمانەكەی خۆیدا.

ئایا بەراستی ئۆجەلان هێندە گرینگە لە مافی چارەی خۆنووسینەوە بگۆڕدرێت بۆ ئازای ئۆجەلان؟

كورد لە توركیا داوای هەرێمێكی سەربەخۆ دەكات وەك ئۆتۆنۆمی یان نووسین و خوێندن و قسەكردن بە زمانی دایك و هەروەها مافی چارەی خۆنووسین، ئەوە ئەو مافانەیە كە گەڵێكی داگیركراوی 45 ملیۆنی لە توركیا دەیەوێت بەدەستی بهێنێت، بەڵام دوای دامەزراندنی پەكەكە ئیدی ئەو خەونانە دەگۆڕێن و شتانێكی نوێ دێنە پێش كە لە خەونی هیچ كوردێكدا نەبووە.

پەكەكە كوردبوون لە گۆڕدەنێت

دوای دامەزراندنی پەكەكە ئیدی گەلی كورد لە توركیا چووە قۆناغێكی نوێوە، پەكەكە بە بیروباوەڕێكی چەپانە ناسیۆنالیزمانە بیردەكاتەوە لە دەیەی یەكەمی دامەزراندنییەوە، چونكە ئەو دەمە ئۆجەلان وەك قوتابییەكی زانكۆ كاریگەر دەبێت بە بیری ماركسیزم و دواتریش و لە دەیەی دووەمی تەمەنی ئەم حزبەدا ئۆجەلان بیرە چەپییەكەی موتوڕبە دەكات بە هەندێك بیركردنەوەی خۆیەوە و لە پرسی دەوڵەتی نەتەوەییەوە بۆ خۆبەڕێوەبەری و پێكەوەژیانی گەلان بیركردنەوەكانی دەگۆڕێت، هەرچەندە بە ئاسانی سەركردەكانی ئەو دەمەی پەكەكە ئەمە قبووڵ ناكەن، بەڵام دواجار لە ئەنجامی نەبوونی چارەسەرێكدا ئەوە قبووڵ دەكەن، چونكە ئەو دەمە ئەگەر بە گوێی ئۆجەلان نەكرایە ئەوا دەبووایە چەك تەسیلیم بكەن و بمرن.

لە دەیەی كۆتاییدا پەكەكە ئیدی لە بیروباوەڕی ناسیۆنالیزمی چەپگەڕایی و نەتەوە پەرستییەوە ڕوو دەكاتە بیرێكی ئازاد و دژی چەمكی دەوڵەت دەجەنگێت ئەو چەمكەی كە خودی حزبەكە خۆی بۆی دامەزرابوو، ئۆجەلان لە تەڵەبەیەكی سەرسەخت و دەروێشێكی راستەقینەی ماركسەوە خۆی وەك ركابەرێكی ماركس دەبینێت و دەست دەكات بە دانانی مانیفستۆی نووسینی تایبەت بە خۆی سەبارەت بە كێشەكانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست.

ئەو كە باوەڕی تەواوی بە پرسی دەوڵەتی كوردی هەبوو، ئێستا بەتەواوەتی دژی چەمكی دەوڵەت و نەتەوەیە و نایەوێت نەتەوەكەی هەرگیز دەوڵەتێكی هەبێت، چونكە پێی وایە دەوڵه‌ت ناتوانێت كێشەكانی كورد چارەسەر بكات.

پرۆسەی ئاشتی و بە پاڵەوان بوونی ئۆجەلان

كاتێك پرسی ئاشتی لە باكوری كوردستان و توركیا جولێنرا، ئۆجەلان ئەو هەلەی قۆستەوە كە ئەو لە ئیمڕاڵییەوە وەك فریشتەی ڕزگاریخوازی گەلانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست دەربكەوێت و ببێتە فەیلەسووفێكی نوێ، هەر سەرەتاش نیازپاكی خۆی بۆ دەوڵەتی توركیا نیشان دا كە گوتی ئەو هەرگیز نایەوێت توركیا دابەش ببێت و دەیەوێت هەموو گەلانی ناوچەكە بە ئاسوودەی پێكەوە بژین و لەناو خاك و ئاوی خۆیاندا بە ئاسودەیی ژیان بكەن و پێكەوە وەك دوو و سێ گەل دیموكراسییانە ژیان بكەن.

ئەوە دەروازەیەكی گرینگ بوو بۆ ئەوەی توركیا و شوێنكەوتووانی پەكەكە پشت لە بیری ناسیۆنالیزمانەی كوردی بكەن لە باكوری كوردستان و شتێك نەبێت بەناوی خەونی دەوڵەتەوە، چونكە ئەوە هەم خواستی توركیایە هەمیش خواستی ئۆجەلانیشە و گەلیش بەناچاری قبووڵی دەكات، چونكە شوێن قسەی پاڵەوانەكەیان كەوتوون كە لەزیندانە و ئێستاش ئەو پاڵەوانە فریوی داون بەوەی كە زیاتر لە دوو دەیەیە كار لەسەر ئەوە دەكات كە كورد دوور بكەوێتەوە لە خەونی دەوڵەتێكی نەتەوەی كە زۆرێك لە كوردەكان خەونی پێوە دەبینن و بۆی خوێنیان رشتووە.

ئەم پرۆسەیە بە هاوكاری توركیا و میدیا و جیهان و لایەنگرانی پەكەكە و هەروەها پارتە سیاسییەكانی كورد لە باكوری كوردستان توانی ئۆجەلان بكاتە پاڵەوانێكی گەورە و وەهای نیشان بدات كە ئۆجەلان تاكە چارەسەری كێشەی كوردە، وەهای لێهاتبوو ئەنكەرە و قەندیل و تەنانەت واشنتن و پاریسیش چاوەڕێی نامەیەكی ئۆجەلان بوون، ئەویش دەمەو ئێواریەكی هەینی لە پەرەكی كورتدا نامەیەكی دەنووسی و دەیگووت من پێتان دەڵێم چی بكەن، من دەمەوێت جیهان لە ئاشتیدا بێت و گەلان دیموكراسییانە بە دەوری سفرەی توركیادا بسووڕێنەوە و خێر و بێری ئەو وڵاتە بخۆن توركەكان بە توركی و كوردەكان بە كوردی قسە بكەن و ئەوانی دیكەش هەروەها.

بەو شێوەیە ئۆجەلان بووە پاڵەوانێكی گەورە و گەل هەڵخەڵەتێنرا و خەونی دەوڵەت گۆڕدرا بۆ خەونی ئازادبوونی چۆلەكەیەكی یاخی لە زیندانێكی دوورە دەست لە دوورگەكانی ئیمراڵی، دوابەدوای ئەوە قەندیل و ئامەد هەنگاوێكیان نەدەنا بەبێ ئیمراڵی بەو شێوەیە پاڵەوانێك لە نێو زیندانێكدا لەوپەڕی  كەناراوەكاندا دەركەوت و گەلێكی 25 ملیۆنیش لە توركیا بوو بە قوربانی بیركردنەوە تاكڕەوییەكانی پیاوێكی بەتەمەن لە زیندانێكی دوورەدەستدا.

توركیا پاڵەوانەكە بێدەنگ دەكات

لەگەڵ ئەوەی ئۆجەلان لە ئیمراڵی ببوو بە پاڵەوانێكی گەورە، بەهاوكاری دەوڵەتی توركیا و میداكان و هەروەها سیاسەتی تایبەتی خۆی بۆ بوون بە پاڵەوان لە ئیمراڵییەوە، توركیا هەستی دەكرد ئیدی گەل گوێ لە كەس ناگرێ ئیمراڵی نەبێت، قەندیل هیچ ناكات تا ئیمراڵی قسە نەكات، گەل لە باكور چاوەڕێی قسەی ئیمراڵین، بەجۆرێكی لێهاتبوو كە ئیمراڵی بریاری سەرەتا و كۆتایی لە توركیا دەدا، توركەكان خۆیان ئەو پاڵەوانەیان دروست كرد، هەر زووش هەستیان كرد كە پاڵەوانەكە خەریكە لەدەستیان دەردەچێت و یارگاكە كۆنتڕۆڵ دەكات.

بەمجۆرە كار لەسەر ئەوە كرا كە ئەم پاڵەوانە بێ دەنگ بكرێت و ئیدی شتێك نەمێنێتەوە بەناوی ئۆجەلان و ئیمراڵی و كێشەی كورد، ئۆجەلان كاری خۆی كردبوو، توركیاش ئامانجی خۆی پێكابوو بەو كارە، بەڵام ئامانجە هەرە ڕاستییەكە ئەوەی كە دەبێت پاڵەوانەكەش بێ دەنگ بكرێت، كاتێكیش بێ دەنگ كرا ملیۆنان كەس هاتنە سەر شەقامەكان .

من نازانم پەكەكە بۆ دەتوانێت لە ئامەد و برۆكسل ملیۆنان كەس كۆ بكاتەوە و هاواری ئازادی ئۆجەلان بكەن، بەس ناتوانن نیو ملۆن كۆ بكەنەوە بۆ ئەوەی هاواری ئازادی كوردستان و دامەزراندنی دەوڵەتی كوردستان بكەن؟

من نازانم بۆ گەلێكی 25 ملیۆنی گوێ لە پیاوێكی پیر دەگرێت كە 30 ساڵی رێك كاری كرد بۆ ئەوەی گەلەكەی پشت لە مافی چارەی خۆنووسین بكات و ڕوو بكاتە ئازادی ئەو؟

ئۆجەلان لە ئیمراڵییەوە میلۆنان كەسی لە بیركردنەوەی نیشتمانییانە دوورخستەوە و وەهای لێهات شەرمیان لە دەوڵەتی كوردستان لە مەهاباد دەكرد، هەموو شتێك بوو بە ئیمراڵی، ئیدی ئۆجەلان وەك خوایەكی نەبینراو حوكمی دەكرد.

ئەمە زیانێكی گەورەی بۆ توركیا هەبوو، هەموو كارێكیان دەكرد بۆ لەناوبردنی ئەو پاڵەوانە، باشترین كاریش دروستكردنی پاڵەوانێكی دیكەبوو، بەمجۆرە توركیا دوو ئامانجی گەورەی دەپێكا، هەم گەل لە ئیمراڵی دوور دەكەوتەوە، هەمیش قەندیل نەیدەتوانی هێندە بڕیار لە باكوری كوردستان بدات.

دەمیرتاژ ئۆجەلان دەسڕێتەوە

ئەو پاڵەوانەی كە قەراربوو ببێتە شوێنگرەوەی ئۆجەلان، سەلاحەدین دەمیرتاژ بوو، چونكە هەم كاریزمایەكی هەبوو هەمیش لە بنەماڵە گەورەكانی باكوری كوردستان بوو هەمیش سیاسییەكی رێكوپێك بوو، وردە وردە دەمیرتاژیان نزیك كردەوە لەوەی كە ببێتە سەرۆكێكی باش و گەورە، میت و دەوڵه‌ت لەگەڵی دانیشتن و پێكەوە هەنێك كاریان كرد كە وردە وردە تەركیزی گەل لەسەر ئیمراڵی و ئۆجەلان نەمێنێت و وردە وردە ڕوو بكاتە دەمیرتاژ، لە كۆتایشدا هەر بەو شێوەیە دەرچوو كە توركیا دەیویست، دوای ئەنجامدانی چەند كارێكی گرینگ لەلایەن دەمیرتاژەوە گەل پشتی لە ئۆجەلان كرد ئیدی وردە وردە بێدەنگ كرا لەزیندان.

ئەم كارە هەم قەندیلی بێ دەنگ كرد، هەمیش ئۆجەلانی بێ دەنگ كرد، لە ڕاستیدا پلانەكەی میت بۆ لابردنی پاڵەوانەكە كاری خۆی كرد، بۆ ئەوەی بزانن كە كارەكەیان سەركەوتوو بووە، سەلاحەدین دەمیرتاژیان بەرەو زیندان بەڕێ كرد، ئەو كارەش گرینگییەكی گەورەی هەبوو بۆ توركیا، چونكە هەم پاڵەوانێكی نوێیە بۆ شوێنی پاڵەوانە كۆنەكە كە ئۆجەلانە هەمیش پەیامێك بوو بۆ سیاسییەكانی كورد كە بەڵێ هەركەس بیەوێت ببێتە پاڵەوان ئێمە زیندانمان هەیە بۆ ئەویش.

كە سەلاحەدین دەمیرتاژ گیرا، جارێكی دیكە گەل لە باكوری كوردستان و ئەوروپا ڕژانە سەر شەقامەكان، داوای ئازادكردنی دەمیرتاژیان دەكرد، ئیدی ئەو گە لە 40 ملیۆنەی كە داوای دەوڵەتی سەربەخۆی كوردی دەكرد، لەو داواكارییە قورسەوە هاتە سەر داواكاری رزگاركردنی دەمیرتاژی گەنج لە زیندانێكی بێ وێنەی توركیادا.

ئیدی دەمیتراژ بڕیاری دەدا لە زیندانەوە، قسەی دەكرد و تا ماوەیەكی زۆریش قەندیل و ئامەدیش هەر گوێیان لە دەمیرتاژ دەگرت، ئێستا ئیدی كاتی ئەوەیە بزانین پلانەكە سەر دەگرێت یاخود نا كات كاتی تاقیكردنەوەیەكی قورسە.

هەڵبژاردنی ئەنقەرە و دواین كاری دەوڵەت بۆ كورد

كاتێك لە توركیا هەڵبژاردن كرا، پارتەكەی ئۆردوگان نەیتوانی دەنگی تەواوەتی بەدەستبهێنێت بۆ ئەنكەرەی پایتەخت، بۆیە داوای دووبارەكردنەوەی هەڵبژاردنیان كرد، لە ئەنكەرە 5 ملیۆن كورد مافی دەنگدانیان هەیە، ئەو دەنگانەش یەكلایی دەكەنەوە كە كێ دەبێتە براوەی راستەقینە.

ئۆردوگان بەڵێنی بە كورد دا ئەگەر دەنگ بەو بدەن بێگومان پرۆسێسی ئاشتی لە توركیا دەست پێ دەكاتەوە، ئێستا ئیدی كاتی سیناریۆكەیە.

ئۆجەلان قسەی كرد، گوتی لەپێناو پرۆسەی ئاشتیدا پێویستە دەنگ بە ئاكپارتی بدرێت، پاشان دەمیرتاژ قسەی كرد، گوتی نەخێر دەنگ بە ئاكپارتی مەدەن و گەل دەبێت سزای ئاكپارتی بدات، لە پاشانیش قەندیل قسەی كرد و گوتی پێویستە گەل گوێ لە ڕێبەرەكەی بگرێت لە ئیمراڵی، چی رووی دا، هەڵبژاردن كرا و گەل لە ئەنكەرە گوێی لە نە ئیمراڵی گرت نە لە قەندیل بەڵكو بەگوێی دەمیرتاژی كرد، بەم شێوەیەش جارێكی دیكە توركیا سەركەوت، یەكەم بەوەی كە كوردەكان بوونەوە بەشێكی گەورە لە كایەی سیاسی و دووەمیش ئیدی بۆیان دەركەوت بەڵێ كارەكەیان سەركەوتوو بووە بەوەی كە ئیدی گەل گوێ لە ئۆجەلان ناگرێت و گوێ لە دەمیرتاژ دەگرێت.

بەمشێوەیە ئێستا گەلێكی 25 ملیۆنی لە خەونی مافی چارەی خۆنووسینەوە گۆڕدرا بۆ خەونی ئازادكردنی سەلاحەدین دەمیرتاژ، ئێستا ئیدی گەل لە باكور نە گوێ لە ئۆجەلان دەگرێت نە گوێ لە قەندیل، چونكە پێیوایە موخاتەب دەمیرتاژە نەك ئۆجەلان.

پێدەچێت هەمان سیناریۆی ئۆجەلان بۆ دەمیرتاژیش دووبارە ببێتەوە، یان بە پێچەوانەوه‌ بێت، پێدەچێت هەردوو سیناریۆكە لە هەڵبژاردنی داهاتوودا یەكلایی ببێتەوە ئایا دەمیرتاژ ئیدی موخاتەبە و گەل هیچی ناوێ ئازادی ئەو نەبێت یان ئەوەی گەل دەگەڕێتەوه‌ سەر مافە ڕەواكانی خۆی.

ئەم گرفتەی ئۆجەلان دروستی كردووە تەنها بۆ باكوری كوردستان ڕاست نییە، بەڵكو لە ڕێگەی یەپەگە و پژاكەوە هەمان سیناریۆ بۆ رۆژهەڵات و رۆژئاوای كوردستان راستە، لەراستیدا ئێستە كورد لە باكوری كوردستان نازانێت چی دەوێت، لە سووریاش تووشی هەمان دەرد بووە و نازانێت داوای ئۆتۆنۆمی بكات یان داوای پێكەوەژیانی دیموكراسییانەی گەلان بكات لە سووریا.

ئەوەی زۆر ڕوونە ئەوەیە كە ئێستا و لە دوو دەیەی رابردووەوە پەكەكە و هاوئاوازەكان و مورتەزەقەكانی هیچ باوەڕیان بە دەوڵەتی كوردی نییە و ناشیان بێت و بۆشی ناجەنگن، ئەوەی ئەوان دەیانەوێت وەك گەریلایەك تەنها بكوژرێن كە خۆیان دەڵێن بۆ ئازادی دەمرن.