له‌ناو كه‌شوهه‌وایه‌كى ته‌مومژاوى و شه‌ڕێكى ده‌روونى قۆرسدا، لایه‌نه براوه‌كانى هه‌ڵبژاردنى په‌رله‌مانى عێراق له 12ى ئایار، به‌سه‌ر دوو به‌ره‌ى سه‌ره‌كى دابه‌ش بوون و شاره‌زایانیش به به‌ره‌ى ئه‌مه‌ریكاو ئێرانى ناویان ده‌به‌ن و سه‌ركه‌وتنى هه‌ر به‌ره‌یه‌كش به بێ كورد مه‌حاله و له گێژه‌لۆكى پێكهێنانى حكومه‌تى نوێدا كورد هێزى یه‌كلایی كه‌ره‌وه ده‌بێت.
له ئێستادا هێزو ئیئتلافى شیعه‌و سوننه‌كانى عێراق، به‌شێوه‌یه‌ك دابه‌شبوون، كه پێشتر هاوتاى نه‌بووه، سوننه‌ش به‌هه‌مان شێوه به‌سه‌ر دوو به‌ره دابه‌شبوون و هه‌ندێك په‌رله‌مانتارو قه‌واره‌ى بچووكى سوننه هه‌ر به‌شێكیان له‌گه‌ڵ لایه‌ن و ئیئتلافێكى شیعه‌دایه.
له یه‌كه‌م كاردانه‌وه‌ى دروستكردنى گه‌وره‌ترین كۆتله بۆ پێكهێنانى حكومه‌تى نوێ، حه‌یده‌ر عەبادی ئه‌وه‌ى بۆ كورد یه‌كلا كرده‌وه كه ئامادە نییە لەبەرامبەر بەشداریی كورد لە پێكهێنانی گەورەترین كوتلەی پەرلەمانیدا، لەسەر كەركووك مساوەمە لەگەڵ كورد بكات، وەك ئەوەی كەركووك مڵكی ئەو بێت و سەودا و مامەڵەی پێوە بكات.
ئەم پیاوە پێدەچێت تا ئێستایش لەو راستییە سادەیە حاڵی نەبووبێت كە هەموو بەدبەختییەكانی عێراق و كۆی ئەو هەڵە سیاسییانەی له رابردوودا روویانداوه، دەرهاویشتەی ئەم عەقڵیەتە نەزۆك و خۆسەپێنە بووه، چونكه كێشەی كەركووك لە دەستوورێكدا هاتووه، كە نەك ته‌نها كورد، بەڵكو زۆرینەی لایه‌نه عێراقیه‌كان دەنگیان بۆ داوەو نەخشەڕێی چارەسەری بۆ دەستنیشان كراوە، بۆیه ئەوەی مل بۆ ئەو دەستوورە نەدات، ناتوانێت پشتگیریی پێكهاتەكان بۆ دروستكردنى كۆتله‌یه‌كى گه‌وره بە دەست بهێنێت.
ئێستا عێراق بەبێ پەرلەمانەو حكوومەتی كاربەڕێكەریش بە سەرۆكایەتی حەیدەر عەبادی، چه‌ند رۆژێكى كه‌مى لە پێشدا ماوەو ئه‌گه‌ر به سینگى فراوانه‌وه مامه‌له نه‌كات و داخوازى لایه‌نه‌كان به هه‌ند وه‌رنه‌گرێت، ڕه‌نگه ئه‌و ده‌رفه‌ته‌ى كه ئێستا بۆى ڕه‌خساوه له ده‌ستى بچێت، دواى ئه‌وه‌ى چه‌ند رۆژێك له‌مه‌وبه‌ر چه‌ندین ئه‌ندامى نه‌سر دابڕان و چوونه نێو به‌ره‌كه‌ى مالكییه‌وه.
بەرەی رکابەرى عه‌بادى و سه‌در، کە هادی عامری و نوری مالیکی سەرۆکایه‌تی دەکەن و لە لیستەکانی فەتح و دەوڵەتی یاسا پێکدێن، نەیانهێشت سیناریۆى عه‌بادى وەک نەخشەی بۆ کیشرابوو بڕواتە پێشه‌وه، ئەویش به دوورخستنەوەی چه‌ند لایه‌نێك له كۆتله‌كه‌ى عه‌بادى هات و توانیان درز بخه‌نه ناو لیستی نەسری عەبادی و کاتژمێرێک بەر لەوەی هاوپەیمانێتییەکە لە ئوتێل بابل رابگەیەنرێت فالح فەیازو کۆمەلێک لەسەرکردەکانی نەسر بەیانێکی ناڕەزاییان بە تامی ئینشیقاق بڵاوکردەوەو قسەش هەیە عەبادی لەکۆی 42 کورسییەکەی تەنها 16 بەدەستەوە مابێت.
بەرەی عه‌بادى رازی نەبوون تەسلیم ببن و راگەیاندنێکیان بڵاوکردەوە لەبارەی پێکهێنانی "گەورەترین هاوپه‌یمانى"، بەرەی رکابەریش پەیتا پەیتا دەڵێت ژمارەکانی "گەورەترین هاوپه‌یمانى" مسۆگەر بووەو تەنها راگەیاندنی ماوە.
لەم نێوانەشدا بەگەرمی قاسمی سلێمانی و برێت ماکگۆرک، به سەفقاتی ژێربەژێرو نهێنی لەکاردان و هەموو ئەگەرێک چاوەڕوان دەکرێت، چونکە لەدوای 2003 سەرۆک وەزیرانەکانی تر هەر بەو جۆرە دانراون و هیچیان پێشتر خاوەن کاریزماو پرۆژەو پلان نەبوون، به‌لكو ململانێى ئه‌مه‌ریكاو ئێران ئه‌و دۆخه چه‌قبه‌ستووه‌ى عێراق یه‌كلایی ده‌كاته‌وه.
بەلای ئەمەریکییەکانەوە عامری ڤیتۆی لەسەرە، لای ئێرانییەکانیش عەبادی بڤه‌یه. چەک وهێز لای حەشدی شەعبییەو شەقام و خۆپیشاندانیش لای سائیرونی سەدره. لەم نێوانەشدا گەمەکەرەکان بۆ بژاردەیەکی مامناوەند دەگەرێن لەسەر بنەمای نە شیش بسووتێت و نە کەباب، لەکۆتایی ئەمەشدا هێشتا ڤیتۆی پەسەندکردنی مەڕجەعیەتی نەجەف ماوە، کە ئەگەر بیەوێت یارییەکە سەرلەبەر قڵپ دەکاتەوە، چونکە ئەویش داوای سەرۆک وەزیرانێکی "ئازاو جەستورو بەهێز" دەکات، بێ ئەوەی ناوی کەسی بردبێت.
ئێستا گۆره‌پان و شانۆی سیاسی عێراق چاوی هه‌موو جیهانی له‌سه‌ره‌و له كاتێكدا ناوچه‌ی ڕۆژهه‌ڵاتی ناوین به سه‌ختترین ڕۆژگاره‌كانی دا تێده‌په‌ڕێت، له‌لایه‌ك ململانێ و قه‌یرانه‌كانی نێوان ئه‌مریكاو كۆماری ئیسلامی ئێران ، كه له‌و په‌ڕی تووندی و ئاڵۆزی بۆ ئاڵۆزترین ده‌ڕوات و ڕۆژ له دوای ڕۆژ چ له ئابڵووقه‌ی ئابووری و مانۆڕی سه‌ربازی و شه‌ڕی هه‌واڵگری و سیخوڕیه‌وه بگره، تا ده‌گاته تێوه‌گلانی یارو نه‌یاره‌كانی هه‌ردوولای هاوكێشه‌كه، كه عێراقیش ره‌نگه باجى به‌شێكى ململانێیه‌كانى ئه‌مه‌ریكا و ئێران بدات.
ئه‌مانه جگه له تووند بوون و هه‌ڵكشانی ململانێكانی ئه‌مریكا و توركیا و شه‌ڕی ئابووری و دواتر قووڵبوونه‌وه‌ی ناكۆكیه‌كانیان، كه هه‌موو ئه‌مانه كاریگه‌ری نیگه‌تیفیان له سه‌ر ناوچه‌كه به گشتی و عێراق به تایبه‌تی ده‌بێت.
له ئاوا بارودۆخێكدا عێراق سه‌رقاڵی پێكهێنانی كابینه‌یه‌كی وه‌زاری نوێیه‌و عێراقێك كه نووقمی قه‌یران و ململانێ یه و خۆپیشاندانی ڕۆژانه‌ی خه‌ڵك له زۆرێك له شاره‌كانی باشوورو ناوه‌ڕاستی عێراق بۆ خزمه‌تگوزاریه سه‌ره‌تاییه‌كانی وه‌كو ئاوو كاره‌با دۆخه‌كه‌ى قۆرستر كردووه، كه ده‌سه‌لاتدارانى عێراق نازانن چۆن له كێشه خزمه‌تگوزاریه‌كانى هاولاتیان و ململانێى پێكهێنانى حكومه‌تى نوێدا خۆیان ده‌رباز بكه‌ن.
قه‌واره سیاسیه‌كانی عێراقیش به تایبه‌تی شیعه‌كان كه جاران به‌ته‌نها خاوه‌نی یه‌ك لیست بوون و خۆیان ده‌یانتوانی ڕێژه‌ی پێویست دابین بكه‌ن و به نیوه كۆ - یه‌ك كێشه‌ى پێكهێنانى حكوومه‌ت یه‌كلایی بكه‌نه‌وه ، به‌ڵام له ئێستادا ئه‌وانیش له كوردو سوونه خراپتریان به سه‌رهاتووه‌و دابه‌شبوون به سه‌ر دووبه‌ره‌دا، به‌ره‌یه‌ك كه نوری مالیكی سه‌رۆك وه‌زیرانی دوو خوولی پێشووترو نزیك له ئێران سه‌رۆكایه‌تی ده‌كات، كه پێكهاتوون له فراكسیۆنه‌كانی ده‌وڵه‌تی یاسای مالیكی و فه‌تحی هادی عامری، كه سه‌ركردایه‌تی هێزه‌كانی حه‌شدی شه‌عبی ده‌كات و به‌ره‌یه‌كی دیكه‌یان موقته‌دا سه‌درو حه‌یده‌ر عه‌بادی سه‌رۆك وه‌زیرانی ئێستای نزیك له ئه‌مریكا سه‌رۆكایه‌تی ده‌كات.
هه‌رچه‌نده هاوپه‌یمانیتیه‌كه‌ی عه‌بادی وه‌كو باس ده‌كرێت فشۆڵ و لاوازه‌و و درزی گه‌وره‌ی تێكراوه، فالح فه‌یاز ڕاوێژكاری ئاسایشی نیشتمانی و خۆی و قه‌واره‌كه‌ی و هه‌روه‌ها حزبی فه‌زیله‌و حزبی ئیسلامی سه‌نگه‌ریان گواستۆته‌وه بۆ لای مالیكی ، كه ئه‌مه‌ش گورزێكی كه‌مه‌ر شكێنه بۆ عه‌بادی ئه‌گه‌ر ته‌واو ڕاست و دروست بێت ، چونكه عه‌بادی له‌م حاڵه‌دا ته‌نها شازده كورسی په‌رله‌مانی بۆ ده‌مێنێته‌وه، كه ئه‌مه‌ش له‌وه‌و سه‌رچاوه‌ی گرت كه فراكسیۆنی نه‌سر ته‌نها یه‌ك كاندیدی هه‌بوو بۆ پۆستی سه‌رۆك وه‌زیران، ئه‌ویش عه‌بادی خۆی بوو، له كاتێكدا فه‌یازیش نیازی ئه‌وه‌ی هه‌بوو.
هه‌موو ئه‌مانه له كاتێكدا ڕووده‌ده‌ن كه موقته‌دا سه‌دری ڕابه‌رو پشتیوانی لیستی سائرون خاوه‌نی بیروبۆچوونی نیشتمانی، ده‌خوازێت حكومه‌تێكی ته‌كنۆكراتی دوور له به‌شبه‌شێنه‌ی ئتنیكی تائیفی پێكبهێنێت و ببێته ده‌وڵه‌تی هاوڵاتیان و دژ به گه‌نده‌ڵی و گێڕانه‌وه‌ی ئاواره‌كان بۆ شاره‌كانی خۆیان و ئاوه‌دانكردن و بنیاتنانه‌وه‌ی هه‌موو شوێنه وێرانه‌كان . هه‌روه‌ها حكوومه‌تى داهاتووش خاوه‌نی بڕیاری نیشتمانی عێراقی بێت، كه دوور له ده‌ستوه‌ردانی ده‌ره‌كی به تایبه‌تی ئێران و ئه‌مریكا ئاشى خۆى بگێرێت، هه‌ربۆیه سه‌در چل مه‌رجی قوورسی داناوه بۆ ئه‌و كه‌سه‌ی كه ده‌بێته سه‌رۆك وه‌زیرانی داهاتووی عێراق ، كه له زۆرێك له‌م سیاسیانه‌ی ئێستای عێراقدا به‌رده‌ست نین.
له لایه‌كى تره‌وه، سوونه‌كانیش به سه‌ر دووبه‌ره‌دا دابه‌شبوون به‌ره‌یه‌ك به‌لای سه‌در كه پێكهاتوون له ئه‌یاد عه‌لاوی و ساڵه‌ح موتڵه‌گ و به‌ره‌یه‌كیش به‌لای مالیكیدا ده‌ڕۆن كه پێكهاتوون له ئووسامه نوجێفی و خه‌میس خه‌نجه‌رو ئه‌حمه‌د جبوری و سه‌لیم جبوری و جه‌مال كه‌ربولی و فه‌لاح زیدان ، كه ئه‌مانیش ناكۆكی گه‌وره‌یان له سه‌ر پۆستی سه‌رۆكی ئه‌نجوومه‌نی نوێنه‌ران هه‌یه، هه‌رچه‌نده باسی ئه‌وه ده‌كرێت جه‌مال كه‌ربوولی سه‌نگه‌ر بگوازێته‌وه بۆ لای سه‌در به‌رامبه‌ر به وه‌رگرتنی پۆستی سه‌رۆكی په‌رله‌مان.
په‌رته‌وازه‌یى كوردیش له‌م سۆنگه‌یه‌دا كاریگه‌رى نه‌رێنى له‌سه‌ر پێگه‌ى كورد له ئاینده‌دا دروست ده‌كات، بۆیه كورد له به‌غدا و له‌م خوله نوێیه‌ى په‌رله‌ماندا، تا ئێستا ته‌ماشاكاره، ئه‌وه‌ى گرنگه بۆ كورد له‌م سه‌روبه‌نده‌دا ته‌نها سه‌یرى به‌رژه‌وه‌ندى خۆى بكات و به یه‌كرێزییه‌وه بچێته پال ئه‌و هاوپه‌یمانیه‌ى كه به‌لێنى كۆنكرێتى بۆ جێبه‌جێكردنى ماف و خواسته‌كانى كورد له به‌غدا ده‌دات.
هه‌رچه‌نده تا ئێستا كورد باس له جێبه‌جێكردنی ده‌ستوورو هاوبه‌شی ڕاسته‌قینه له بڕیاردانی سیاسی له عێراقدا ده‌كات و خۆی یه‌كلایی نه‌كردۆته‌وه، به‌ڵام به‌ره‌ی مالیكی باسی ئه‌وه ده‌كه‌ن كه زۆر له كورد نزیك بوونه‌ته‌وه و لێكتێگه‌یشتنی باش هه‌یه له نێوانیاندا بۆ ڕاگه‌یاندنی فراكسیۆنی گه‌وره بۆ پێكهێنانی كابینه‌ی حكوومه‌تى داهاتوو.
پێگەی كورد لەدۆخێكدایە، كه ئەنجامی هاوسەنگی لەدژی یان له بەرژەوەندی كام بەرە یەكلادەكاتەوە، واتە ئەگەرێكی بەهێزە كە ئەنجامەكانی بەپێچەوانەی چاوەڕوانییەكانی هەرلایەنێكیاندا بێت، بۆیە سەرەتا كورد بەرلەوەی راپێچی ئەو دۆخە ناكۆكە بكرێت، كە تەواو بە دووڕیان گەیشتووە، رێگا لەپێش هاوپەیمانێتیەكی نوێی هێزە ناوخۆییەكانی خۆی بكاتەوەو پەرتەوازەبوونی هێزەكانى عێراقى هۆكارێك بێت كە كورد كاریگەریەكی ئەوتۆی هەبێت له عێراقى ئاینده‌دا، كه ئه‌مه‌ش ته‌نها به یەکڕیزی و تەبایی و هاوڕایی و هاوبەرنامەیی نێوان لایه‌نى كوردى خۆیان دەكرێت.
له كۆتاییدا به‌و بارودۆخه‌ی ماڵی شیعه‌وه، كوردو سوونه ده‌توانن چاره‌نووسی كابینه‌ی داهاتوو دیاری بكه‌ن، كه كام له‌و به‌رانه ده‌چنه ژێر باری داخوازییه‌كانیان و به به‌بێ هاوبه‌شی ڕاسته‌قینه‌ی كوردو سوونه عێراق ناتوانێت ئارام بێت و درێژه به‌مانه‌وه‌ی خۆی بدات.
پرسیاره قورسه‌كه ئه‌وه‌یه، ئایا ئه‌مریكا قایل ده‌بێت به‌ره‌ی نه‌یاره‌كانی ئه‌وانه‌ی به دۆستی كۆماری ئیسلامی له قه‌ڵه‌م ده‌درێن فه‌رمانڕه‌وایی عێراق بكه‌ن؟. له‌م بارودۆخه هه‌ستیاره‌ی ئێستای ناوچه‌كه‌و جیهان، ئه‌وه له ڕۆژانی ئاینده‌دا به ڕوونی ده‌رده‌كه‌وێت.
هەژمونگەریی ئه‌مریكا بۆ عێراق ئەوەیە ئەگەر ئێران لە ناوچەكەشدا بمێنێتەوە، به‌لام رازی نابێت بەو سیستەمەو هەوڵی سنورداركردنی هەژمونی ئێران دەدات، ئەوەش پێویستی بەوەیە كه ئێران دەستبەرداری كاریگەرییە هەرێمییەكەی تەوەری شیعەگەری ببێت، بۆیە پەسەندكردنی دۆخێكی بەم جۆرە لەلایەن ئێرانەوە مانای مردنی دەسەڵاتی ئه‌مه‌ریكا دێت، بۆیە ئەگەرێكی دوورنییە دۆخی ناجێگیری ئێستای عێراق ماوەیەكی درێژ بەردەوام بێت.
ئەگەرچی هەریەك لە ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا و ئێران لەسەروبەندی هەڵبژاردنەكانی عێراقدا خۆیان بەدوور گرت و هیچ لێدوانێكی راستەوخۆیان بۆ بەپشتگیریكردنی كاندیدێكی دیاریكراو نەدا ، بەڵام راگەیاندنی ترەمپ بەكشانەوەی ویلایەتە یەكگرتووەكانی لە رێكەوتننامەی ئەتۆمی ئێران ئەو مەترسیانە زیاد دەكات ، كە كێبڕكێی نێوان واشنتن و تاران لە گۆڕەپانی عێراقدا یەكلایی دەبێـتەوە، ئەو هاوكارییە لاوازەش ناهێڵێت كە لەكاتی شەڕ لەدژی داعش بەدی دەكرا.
شرۆڤەكاران پێیان وایە بڕیاری ویلایەتە یەكگرتووەكان بۆ كشانەوە لە رێكەوتنامەی ئەتۆمی وا لە ئێران دەكات زیاتر شێلگیر بێـت، بەگوێرەی لێدوانێكی غالب شابەندەر شرۆڤەكارو سیاسەتمەداری پێشوو، ئێران لەمەودوا بێ ترس مامەڵە دەكات بۆ ئەوەی كۆنترۆڵی هەموو شتێك لە عێراق بكات لە بازاڕو ئابووری و نەوت.
عامری و هەموو ئەوانەی لەنێو هاوپەیمانی فەتح دان نكولی لەوە ناكەن كە ئەوان پەیوەندی بەتینیان لەگەڵ ئێراندا هەیە، بەڵام هەڵوێستی توندیان دەنوێنن گەر بەرامبەرەكانیان وەك بەكرێگیراوی ئێران تەماشایان بكەن، هەر بۆیە ئەوان پۆشاكی سەربازییان فڕیداو جلوبەرگی پیاوانی كاریان پۆشیوەو هەمان گوتاری عەبادی دووبارە دەكەنەوە، كە گوتارێكی نێوەندە و لە رێگەیەوە بانگەشە بۆ عێراقێكی یەكگرتوو دەكەن كە بڕوای بەلایەنگیری و ململانێی ناوچەگەرێتی نییە.
ئه‌وه‌ى ئاشكرایه، عامری زیاتر لە سێ دەیەیە بۆ ئێران شەڕ دەكات، بەم دواییەش فەرماندەیی ملیشیایەكی پێ سپێردراوە، كە لە لایەن ئێران چەكدار كراون و مەشق و راهێنانیان پێكراوە، هەر ئەو میلیشیایەش كاریگەری زۆری هەیە لە پتەوكردنی هەژموونی ئێران لە عێراقدا.
عامری و ئەو هاوپەیمانییەی كە لە هەڵبژاردنەكاندا بەناوی فەتح بەشداری پێكردووە ، دەبێتە گەورەترین ئالینگاری لە بەردەم حەیدەر عەبادیدا، كە خۆی لە گوتاری تەقلیدی ناوچەگەری بۆ سەرخستنی شیعە بەدوور دەگرێت، لە بری ئەوە زمانێكی نیشتمانی عێراقی بەرفراوان بەكاردێنێت.
له كۆتاییدا ئه‌گه‌ره‌كان هێشتا چاوه‌روانكراون و ئەمڕۆش جارێكى تر دانیشتنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق بۆ یه‌كلاكردنه‌وه‌ى پرسی دەستەی سەرۆكایەتی پەرلەمان، بەهۆی ئەوەی كەمتر لە 100 پەرلەمانتار ئامادەبوون، محەمەد زەینی سەرۆكی كاتیی ئەنجومەنی نوێنەران بڕیاریدا كە دانیشتنەكە بۆ یازده رۆژى تر دوا بخات.
سوننەكان بەهۆی چرى ناكۆكییەكانیانەوە، شه‌ش كەسیان بۆ پۆستی سەرۆكی پەرلەمان كاندید كردووە، جگە لەوەش هێشتا كورد و شیعە كاندیدیان بۆ جێگرانی سەرۆكى په‌رله‌مان دەستنیشان نەكردووە.
هاوكات لەگەڵ ته‌شه‌نه‌كردنى ناكۆكییەكان، سوننەكان و شیعەكان، كه بەسەر دوو بەرەی سه‌ره‌كى "مالیكی – عامری" و "عەبادی- سەدر" دابەشبوون ، هەریەكەیان بانگەشەی ئەوەدەكات گەورەترین كوتلەی بۆ دروستكردنی حكوومەتی نوێ، پێكهێناوە، كه‌چى تا ئێستا روون نییه ئاكامه‌كان به كوێ ده‌گه‌ن. هه‌رچى كوردیشه تا ئه‌م ساته خۆی یەكلانەكردۆتەوە، كە لەگەڵ چ لایەنێك هاوپەیمانی دەكات.
کۆمێنت (0)
تا ئێستا هیچ کۆمێنتێک نەکراوە.