هونه‌ری په‌یكه‌رتاشیی هه‌ر نه‌ته‌وه‌یه‌ك به ئاوێنه‌ی ته‌واوی نه‌ستی ڕه‌گه‌زیی ئه‌و نه‌ته‌وه‌یه دێته ئه‌ژمار، واته به‌درێژایی مێژوو په‌یكه‌رتاش له هه‌ر سه‌رده‌مێكدا كه ژیاوه هه‌وڵیداوه سیمای تاكی سه‌رده‌می خۆی كه به شێوه‌یه‌ك تێكه‌ڵ به نه‌ستی خۆی بووه به‌رجه‌سته بكاته‌وه؛ په‌یكه‌رتاش هه‌وڵیداوه له فۆرمی ئاناتۆمیی جه‌سته و ده‌موچاودا حاڵه‌ته ده‌روونییه‌كانیش له په‌یكه‌ردا به‌رجه‌سته بكاته‌وه. هه‌ر له په‌یكه‌رتاشیی پێش زایینه‌وه تاكوو ئه‌م سه‌ردمه، هونه‌رمه‌ندی په‌یكه‌رتاش له هه‌وڵی دۆزینه‌وه‌ی ڕه‌مز و ڕازه ده‌روونییه‌كان و ئاناتۆمیی جه‌سته‌ی تاكی كۆمه‌ڵگاكه‌یدا بووه. به‌پێی جیاوازیی سه‌رده‌مه‌كان و كۆمه‌ڵگاكان جیاوازیش له جۆری په‌یكه‌ره‌كاندا به‌دیده‌كرێت.
له‌م سه‌رده‌مه‌دا هونه‌رمه‌ندی فیلمساز له ڕێگای مێدیۆمێكی به‌هێز به ناوی سینه‌ماوه هه‌وڵ ده‌دات به شێوه‌یه‌كی به‌رجه‌سته‌تر له هونه‌ره‌كانی دیكه له دووتوێی جۆره سینه‌ماییه جۆراوجۆره‌كاندا ئاوڕ له كۆمه‌ڵگای خۆی بداته‌وه و ڕه‌مز و ڕازه‌كانی پێوه‌ندیدار به تاك و كۆمه‌ڵگاه‌وه بدۆزێته‌وه و بیخاته به‌ر دیدی بینه‌ر بۆ ئه‌وه‌ی بینه‌ر كه هۆكاری سه‌ره‌كیی سینه‌مایه له ڕێگای هاوتاسازییه‌وه تێكه‌ڵ به به‌رهه‌می سینه‌مایی بێت و ئاكار و ڕه‌وشته‌كانی خۆی هه‌ڵبسه‌نگێنێت. له ڕێگای به‌رهه‌می سینه‌ماییه‌وه بینه‌ر ده‌توانێت له شێوازی ژیان و تایبه‌تمه‌ندییه‌كانی كۆمه‌ڵگایه‌ك تێبگات كه ته‌نانه‌ت قه‌ت نه له‌و كۆمه‌ڵگایه‌دا ژیانی كردووه و نه تاكه‌كانی ئه‌و كۆمه‌ڵگایه‌شی له نزیكه‌وه بینیوه.
به‌گشتی ده‌توانین بڵێین به‌رهه‌می هونه‌ری ڕه‌نگدانه‌وه‌ی ئه‌و كۆمه‌ڵگایه‌یه كه هونه‌رمه‌ند تێیدا ده‌ژی واته جوگرافیا له شیوازی بیركردنه‌وه‌ی و ئاراسته‌ی بیری هونه‌رمه‌ند و له ئه‌نجامیشدا له به‌رهه‌می هونه‌ریدا كاریگه‌ریی ڕاسته‌وخۆی ده‌بێت و هه‌ر ئه‌م تایبه‌تمه‌ندیه‌شه كه ده‌بێته هۆی پێكهاتنی شێوازگه‌لی جۆراوجۆی هونه‌ری چ له فۆرم و چ له ناوه‌رۆكدا و ده‌شبێته هۆی جیاوازی له جۆری ڕوانین بۆ به‌رهه‌می هونه‌ری له لایه‌ن ئه‌و كۆمه‌ڵگایه‌وه كه هونه‌رمه‌ند ژیانی تێدا ده‌كات. هه‌ڵبه‌ت به‌پێی پێناسه‌ی سه‌ره‌كیی هونه‌ر كه سنوور هیچ ڕۆڵێكی تێدا ناگێڕێت، به‌ڵام بمانه‌وێت و نه‌مانه‌وێت سنووری جوگرافیایی و جیاوازیی كۆمه‌ڵگاكان له بواری نه‌ته‌وه‌یی و ئیتنیكی و ئایینی و... كاریگه‌ریی ڕاسته‌خۆی له سه‌ر به‌رهه‌مهێنانی هونه‌ریی ده‌بێت. سینه‌ماش وه‌ك لقێكی هونه‌ریی له‌م ڕێسایه به‌ده‌ر نییه و سه‌ره‌ڕای جیهانپۆش بوونی بنه‌ما تیۆریك و زانستییه‌كانی سینه‌ما چ وه‌ك هونه‌ر و چ وه‌ك پیشه، به‌ڵام ئه‌و جیاوازییانه‌ی كه ئاماژه‌ی پێكرا سینه‌مای هه‌ر وڵاتێك و ته‌نانه‌ت هه‌ر ناوچه‌یه‌ك له‌وی دیكه جیاده‌كاته‌وه.
جگه له زمان كه له دوای پێكهاتنی سینه‌مای ئاخێوه‌ره‌وه ڕۆڵێكی سه‌ره‌كیی له فۆرمه سینه‌ماییه‌كاندا گێڕا، یاده‌وه‌رییه مێژووییه‌كان و كاریگه‌رییان له سه‌ر تاك، ژێست، هه‌ڵسوكه‌وتی كۆمه‌ڵایه‌تیی تاك، كاریگه‌ریی كۆمه‌ڵگا له سه‌ر تاك، چۆنیه‌تیی مامه‌ڵه‌كردن له‌گه‌ڵ پرسه كۆمه‌ڵایه‌تیی و تاكه‌كه‌سییه‌كان و هتد كه كاكڵه‌ی كه‌سایه‌تیی و پاڵه‌وانی نێو به‌رهه‌مه سینه‌ماییه‌كان پێك‌ده‌هێنن، ده‌بنه هۆی هاتنه‌ئارای جیاوازیی زیاتر، هه‌ر ئه‌مه‌یه كه سینه‌مای ڕۆژهه‌ڵاتی ئاسیا بۆ وێنه به‌رهه‌مه سینه‌ماییه‌كانی كۆرۆساوا له به‌رهه‌مه سینه‌ماییه‌كانی به‌رهه‌مهاتوو له ئورووپا یان ئه‌مریكا جیاده‌كاته‌وه. جۆری كه‌ڵك‌وه‌رگرتن له سینه‌ماش له لایه‌ن به‌رهه‌مهێنه‌رانه‌وه جیاوازییه‌كان سه‌د هێنده ده‌كاته‌وه، بۆ وێنه ئه‌و به‌رهه‌مانه‌ی كه زۆرتر ده‌چنه خانه‌ی هونه‌ره جوانه‌كانه‌وه له‌گه‌ڵ ئه‌و به‌رهه‌مه كاركردییانه‌ی كه له ئاراسته‌ی بیر و بڕوا یان ئایدیۆلۆژیایه‌كی تایبه‌تدا به‌رهه‌م دێن ناچنه یه‌ك بازنه‌وه. بۆ وێنه به‌رهه‌مه سینه‌ماییه‌كانی شه‌پۆلی نوێی فه‌ڕانسه یان سینه‌مای سه‌ربه‌خۆی ئه‌مریكا قه‌ت ناچنه ژێر چه‌تری پاڕادایمه‌كانی سینه‌مای هاڵیووده‌وه.
كۆمه‌ڵگای مودێرن و نه‌ریتی
ده‌ربازبوون له كۆمه‌ڵگای نه‌ریتی و هه‌نگاونان به‌ره‌و پیشه‌ییبوون یه‌كێك له پێشمه‌رجه سه‌ره‌كییه‌كانی كۆمه‌ڵگای مودێرنه. له پانتایی سیاسه‌تدا پێشمه‌رجی ده‌ربازبوون له كۆمه‌ڵگای نه‌ریتی و ڕۆشتن به‌ره‌و كۆمه‌ڵگای مودێرن بریتییه له به‌دامه‌زراوه‌كردنی كۆمه‌ڵگا له ڕێگای ده‌وڵه‌ته‌وه.
تا پێش له هاتنه‌ئارای پرسی مودێرنیته، دامه‌زراوه‌یه‌ك له ژێرنێوه‌ی ده‌وڵه‌ت-نه‌ته‌وه له ئارادا نه‌بوو. ده‌وڵه‌ت-نه‌ته‌وه بۆ ده‌وڵه‌ت و نه‌ته‌وه كۆمه‌ڵێك به‌رپرسیارێتی پێناسه ده‌كات، هه‌روه‌ها كه ده‌وڵه‌ت خاوه‌نی ده‌سه‌ڵاته، خه‌ڵكیش خاوه‌نی ده‌سه‌ڵات و ماف و به‌رپرسیاره‌تیگه‌لێكی جیاوازن. له كۆمه‌ڵگای نه‌ریتیدا ده‌سه‌ڵاتێكی ناوچه‌یی یان عه‌شیره‌یی بوونی هه‌یه، تا كاتێك ئه‌و ده‌سه‌ڵاته توانستی به‌رگری له خۆی هه‌یه، ده‌مێنێته‌وه و خه‌ڵكیش له پانتایی ده‌سه‌ڵاتدا هیچ چه‌شنه ڕۆڵێكیان نییه و وه‌ك نه‌ته‌وه پێناسه ناكرێن، له ئاوه‌ها كۆمه‌ڵگایه‌كدا كاتێك ده‌سه‌ڵاتێكی ناوچه‌یی یان ته‌نانه‌ت سه‌راسه‌ری لاواز ده‌بێت ده‌سه‌ڵاتێكی دیكه به هه‌مان پێكهاته‌وه جێی ده‌سه‌ڵاتی پێشوو ده‌گرێته‌وه. خه‌ڵك له كۆمه‌ڵگای مودێرندا دێنه نێو پانتایی مێژووه‌وه و مێژووخولقێن ده‌بن به‌ڵام له كۆمه‌ڵگای نه‌ریتیدا خه‌ڵك هیچ چه‌شنه ڕۆڵێكیان له مێژوودا نییه و ته‌نیا ده‌سه‌ڵاته‌كانن كه ڕۆڵگێڕی سه‌ره‌كین.
له كۆمه‌ڵگای نه‌ریتیدا و كوردستانیش یه‌ك له‌و كۆمه‌ڵگایانه، سینه‌ما و ڕۆڵی سینه‌ما و ئاوڕدانه‌وه‌ی خه‌ڵك له هه‌ستیاربوونی ڕۆڵی سینه‌ما ده‌ركی پێناكرێت و سینه‌ما ته‌نیا وه‌ك مێدیۆمێكی كاركردی و كاڵایه‌كی پڕۆپاگاندایی وه‌ك ئامرازێك له خزمه‌تی ده‌سه‌ڵاتدا ده‌بێت. فه‌لسه‌فه‌ی هه‌بوونی سینه‌ما و شانۆ بریتییه له پێكهێنانی مه‌كۆیه‌ك بۆ ئه‌وه‌ی بینه‌ر به‌خۆیدا بچێته‌وه و له ئه‌زموونه‌كانی به‌رباسی به‌رهه‌می سینه‌مایی یان هونه‌ریی بۆ ئاراسته‌كردنی ژیانی خۆی كه‌ڵك وه‌رگرێت ئه‌م ڕۆڵه‌ش زیاتر له كۆمه‌ڵگای مودێرندا له لایه‌ن ئه‌ندامانی كۆمه‌ڵگاوه هه‌ستی پێده‌كرێت. به‌گشتی له كۆمه‌ڵگای مودێرندا سینه‌ما پێویستییه‌كی ژیانه و تاك وه‌ك بینه‌ر به‌شی سه‌ره‌كیی هۆكاره‌كانی سینه‌مایه، به‌ڵام له كۆمه‌ڵگای نامودێرندا هاوكێشه‌كانی كۆمه‌ڵگا و كه‌ڵكوه‌رگرتنی ئامرازی له سینه‌ما و هتد ده‌بێته هۆی ناته‌واوبوونی سینه‌ما له‌و كۆمه‌ڵگایه‌دا واته هه‌موو هۆكاره‌كانی پێكهاتنی سینه‌ما بوونی نییه تاكوو چاوه‌ڕوانی كاریگه‌رییه‌كانی سینه‌ما له‌و كۆمه‌ڵگایه‌دا بین.
سینه‌ما و كۆمه‌ڵگای كوردستان
وه‌ك دووپاتكردنه‌وه‌ی دووپاتكراوه‌كان، بێگومان سینه‌ما ئاسه‌واری مۆدێرنیته‌یه، كۆمه‌ڵگای كوردی چه‌نده به‌ره‌و مۆدێرنیته هه‌نگاو بنێت به‌هه‌مان ڕاده‌ش كورد ده‌بێته خاوه‌نی سینه‌ما. سینه‌ما له كۆمه‌ڵگایه‌كی پیشه‌یی و مودێرندا سه‌ریهه‌ڵدا، ناكرێ باس له سینه‌ما بكه‌ین و بواری پیشه‌یی سینه‌ما له‌به‌رچاو نه‌گرین. كاتێك باس له كۆمه‌ڵگای پیشه‌یی ده‌كه‌ین ناتوانین باس له شار نه‌كه‌ین. شارنشینی و ده‌ربازبوون له ئابووریی نه‌ریتی و هاتنه‌ئارای تێكنۆلۆژیا، كۆمه‌ڵێك پرسی به‌دوای خۆیدا هێنا كه یه‌كێك له‌وانه سینه‌ما بوو. شارنشینی، كولتووری گوندیشی هه‌ڵته‌كاند و تاكێتی بووه پرسێكی جیددی.
كاتێك له پرسی مودێرنیته‌دا باس له شار ده‌كرێت، كولتووری شارنشینی یه‌كێك له پرسه سه‌ره‌كییه‌كانه، كۆمه‌ڵگای كوردی ئێستاشی له‌گه‌ڵ بێت له‌چاو كۆمه‌ڵگا پێشكه‌وتووه‌كانی سه‌رده‌م، كۆمه‌ڵگایه‌كی نه‌ریتی و گوندییه؛ درووسته كه كوردستان به ده‌یان شاری سه‌دان هه‌زاركه‌سی هه‌یه، به‌ڵام به‌له‌به‌رچاوگرتنی ڕۆڵی عه‌شیره له پێوه‌ندی له‌گه‌ڵ ده‌سه‌ڵات و هێز و ڕۆڵی خه‌ڵكدا، ده‌توانین به‌ڕاشكاوانه بڵێین شاره‌كانی كوردستان گوندگه‌لێكی گه‌ورن چونكوو هاوكێشه كۆمه‌ڵایه‌تییه‌كان و ڕۆڵی تاك له كۆمه‌ڵگادا به پێی یاسا و ڕێساكانی كۆمه‌ڵگای نه‌ریتی داڕێژراوه.
له پێناسه‌ی كۆمه‌ڵگای مودێرندا باس له یه‌كانگیربونی بیرۆكه‌كان جیاوازه‌كان ده‌كرێت له ئاراسته‌ی پێكهاتنی كۆمه‌ڵگایه‌كی مه‌ده‌نیدا، به‌ڵام له كوردستاندا كۆمه‌ڵگایه‌كی مه‌ده‌نی له‌و چه‌شنه نابینرێت كه ته‌نگ به ده‌سه‌ڵاتی عه‌شیره و ناوچه‌یی هه‌ڵبچنێت و پێناسه‌یه‌كی نوێ له تاك بكات و تاك له سه‌نته‌ری بیركردنه‌وه‌دا بێت نه‌ك هێزه ناسرووشتییه‌كان. جگه له‌مانش و له هه‌مووی گرنگتر كۆمه‌ڵگای كوردستان كۆمه‌ڵگایه‌كی پیشه‌یی نییه. به‌ڵام ئه‌وه‌ی كه له‌م باسه‌دا سه‌رلێشێوێنه‌ره، هه‌بوونی به‌رهه‌مهێنانی سینه‌ماییه له كۆمه‌ڵگایه‌كی ناپیشه‌ییدا، چۆن له كۆمه‌ڵگایه‌كی ئاوه‌هادا سینه‌ما سه‌رهه‌ڵده‌دات؟
به له‌به‌رچاوگرتنی ئه‌وانه‌ی كه ئاماژه‌ی پێكرا ده‌توانین بڵێین كورد وه‌ك تاك! خاوه‌نی به‌رهه‌می سینه‌ماییه نه‌ك وه‌ك نه‌ته‌وه یان وه‌ك كۆمه‌ڵگایه‌كی مودێرن كه هه‌بوونی سینه‌ما وه‌ك پێویستیه‌كی ئه‌ندامانی ئه‌و كۆمه‌ڵگایه بێت.
سینه‌مای كورد
یه‌كێك له هۆكاره سه‌ره‌كییه‌كانی به‌رهه‌مهێنانی سینه‌مایی هه‌بوونی بینه‌ره، واته به‌بێ بینه‌ر به‌رهه‌مهێنانی سینه‌مایی بێ مانایه. یه‌كێكی دیكه له هۆكاره سه‌ره‌كییه‌كان بریتییه له به‌رهه‌مهێنه‌ر. به گشتی به هۆی ناكارابوون و ناچالاك‌بوونی بازرگانیی سینه‌ما له كوردستاندا، سینه‌ماكاری كورد ناچاره خۆی ڕۆڵی به‌رهه‌مهێنه‌ر ببینێت كه ئه‌مه خراپترین جۆری به‌رهه‌مهێنانی به‌رهه‌مێكی سینه‌ماییه، گرنگتر له‌وانه‌ش شتێك به نێوی بازاڕی سینه‌مایی له كوردستاندا هیچ مانایه‌كی نییه.
سینه‌ما له كوردستاندا هه‌بوونێكی ناته‌واو و دێفۆرمه‌یه. سینه‌ماكاری كورد له بۆشایی سێ كوچكه‌ی بازاڕی سینه‌مایی و به‌رهه‌مهێنه‌ر و بینه‌ردا به‌رهه‌می سینه‌مایی به‌رهه‌م ده‌هێنێت و خه‌ریكی كه‌ڵكه‌كردنی به‌رهه‌می سینه‌ماییه.
سینه‌مای كورد سینه‌مایه‌كی مۆنۆلۆگه، چونكوو به‌پێی پاڕادایمه‌كانی كۆمه‌ڵگای مودێرن، دامه‌زراوه‌كانی تایبه‌ت به سینه‌ما له ئارادا نییه تاكوو تاكی كورد هه‌ست به پێویستیی هه‌بوونی سینه‌ما بكات، هه‌ر بۆیه تا كاتێك قه‌یرانی بینه‌ر به‌رده‌وام بێت جگه له خودی سینه‌ماكاران و له خۆشبینانه‌ترین حاڵه‌تدا بینه‌ره پڕۆفێشناڵه‌كانی سینه‌ما، به‌رهه‌مه سینه‌ماییه‌كانی سینه‌ماكارانی كورد له كۆمه‌ڵگای خۆیاندا بینه‌رێكی دیكه‌یان نابێت. له ئاوه‌ها هه‌ل و مه‌رجێكدا ده‌توانین بڵێین سینه‌ماكاره كورده‌كان ته‌نیا خۆیانن كه گوێبیست و بینه‌ری خۆیانن.
مه‌به‌ست له بینه‌ر، ئه‌و بینه‌ره تامه‌زرۆیه‌یه كه سینه‌ما به پێویستییه‌ك بزانێت و ته‌نانه‌ت ببێته هۆی گه‌ڕانه‌وه‌ی تێچووی فیلم بۆ به‌رهه‌مهێنه‌ر، هه‌ر بۆیه تا كاتێك بواری بازرگانیی سینه‌ما و بازاڕی فیلم نه‌یه‌ته ئاراوه، سینه‌ما له كوردستاندا سینه‌مایه‌كی نه‌زۆك ده‌بێت و ده‌بێت به‌رهه‌مهێنانه سینه‌ماییه‌كان پشتبه‌ستوو به لایه‌نی حكوومی یان ده‌سه‌ڵاتی ناوچه‌یی و عه‌شیره‌یی بن یان له قه‌یرانی به‌رهه‌مهێنه‌ردا له دایك بن.
زۆرترین بینه‌ری فیلمه كوردییه‌كان له فستیڤاڵه سینه‌ماییه‌كاندایه كه له زۆربه‌ی هه‌ره زۆریان له ده‌ره‌وه‌ی وڵات به‌ڕێوه ده‌چن، زۆرترین دڵخۆشیی سینه‌ماكارانیش هه‌ر ئه‌و فێستیڤاڵانه‌ی ده‌ره‌وه‌ی وڵاتن. به‌ده‌گمه‌ن فیلمی كوردی ده‌بینرێت كه هاوچه‌شنی فیلمه فارسی و توركییه‌كان نمایشی گشتی بۆ كرابێت و لانیكه‌م تێچووی فیلمه‌كه بۆ فیلمساز گه‌ڕابێته‌وه.
فه‌لسه‌فه‌ی پێویستیی و هه‌بوونی سینه‌ما له كوردستاندا له لایه‌ن كۆمه‌ڵگاوه ده‌ركی پێنه‌كراوه و ئه‌مه‌ش تاوان نییه و ده‌گه‌ڕێته‌وه بۆ ئه‌وله‌ویه‌تی پێویستییه‌كانی تاك له كۆمه‌ڵگادا. هه‌ر كاڵایه‌كی نوێ كه دێته ناو بازاڕه‌وه، له ده‌یان ڕێگاوه ڕێكلامی بۆ ده‌كرێت و به‌رهه‌مهێنه‌ر، كڕیار له چاكییه‌كان و باشییه‌كانی به‌رهه‌مه‌كه‌ی ئاگادار ده‌كاته‌وه، به واتایه‌كی دیكه بۆ قبووڵكردنی هه‌ر كاڵایه‌ك كولتوورسازیی پێویستیه‌كی حاشاهه‌ڵنه‌گره. ئه‌مه له حاڵێكدایه كه به‌رهه‌مهێنه‌ری پڕۆفێشناڵی سینه‌مایی له كوردستاندا نه‌بووه‌ته پرس، تاكوو كاڵایه‌ك له ژێرنێوی فیلم به‌رهه‌م بهێنێت و ڕێكلامی بۆ بكات. ئه‌و به‌رهه‌مانه‌ش كه به‌رهه‌مدێت به سه‌دان چه‌رمه‌سه‌ری له لایه‌ن فیلمسازانه‌وه به‌رهه‌م دێت و له كوردستاندا یه‌ك دوو نمایشیان بۆ ده‌كرێت و ده‌چنه ئه‌رشیڤی فیلمسازه‌كانه‌وه.
به‌رله‌به‌رچاوگرتنی پیشه‌یی‌نه‌بوونی كۆمه‌ڵگای كوردیی و ئه‌و خاڵانه‌ی كه ئاماژه‌ی پێكرا، له ئاوه‌ها حاڵه‌تێكدا ئه‌ركی كولتوورسازیی بۆ ئاوڕدانه‌وه‌ی تاك له سینه‌ما ده‌كه‌وێته سه‌رشانی ده‌سه‌ڵات و مێدیا حكوومی و حیزبییه‌كان، ده‌سه‌ڵات له ڕێگای دامه‌زراوه هونه‌ریی و سینه‌ماییه‌كانه‌وه بگره تاكوو له ڕێگای په‌روه‌رده‌وه ده‌توانێت ئه‌و ئه‌ركه به‌جێبهێنیت.
به له‌به‌رچاوگرتنی ڕۆڵی ئابووری سینه‌ما و كاریگه‌ریی له‌سه‌ر به‌رهه‌مهێنانی سینه‌مایی، تا كاتێك له شاره‌كانی كوردستاندا به‌پێی پێویست هۆڵه سینه‌ماییه‌كان به‌دی نه‌كرێت و زۆربه‌ی شاره‌كانی كوردستان شاری بێ سینه‌ما بن (هۆڵی سینه‌ما) نابێت چاوه‌ڕوانی هاتنه‌ئارای بازاڕی سینه‌مایی بكه‌ین له كوردستاندا.
ن/ جه‌مشید به‌هرامی
كوردستان تیڤی/ كامران حاجی
کۆمێنت (0)
تا ئێستا هیچ کۆمێنتێک نەکراوە.