جه‌مالی ده‌لاك...
شاره دێرین و دڵگیره‌كه‌ی هه‌ولێر، له‌ڕووی مێژووه به شارێكی كۆن و خاوه‌ن شارستانی و ژیان به‌رده‌وام بوون ناسراوه، به‌ڵام باسه‌كه‌مان له ڕووی هونه‌ری مه‌قام و به‌سته و قۆریاته‌وه‌یه، شارێكی تژییه له به‌هره‌مه‌ند و ده‌نگخۆش، ئه‌گه‌ر له‌لایه‌نی دینداری و خوداپه‌رستییه‌وه باسی لێوه بكه‌ین، بێگومان شاره‌كه‌ی قه‌ڵا و مناره شارێك بووه كه به به‌ر‌ده‌وامی گرنگی داوه به‌و لایه‌نه‌ی خوداپه‌رستی و به‌ده‌یان كه‌سایه‌تی ده‌نگخۆشیی تێدا هه‌ڵكه‌وتووه كه له مه‌راسیم و سرووته ئاینییه‌كانه‌وه به‌ده‌نگه خۆشه‌كانیان مه‌ولوودنامه‌ی پێغه‌مبه‌ری ئیسلام (د.خ) یان خوێندووه، كاریگه‌ری ئه‌و ده‌نگ خۆشانه ڕۆژ به‌ڕۆژ له‌زیادبووندا بووه و ئه‌و هه‌سته‌یان له‌نێو دڵی خه‌ڵكیدا به‌جۆش تر كردووه، كه‌سانی به‌هره‌مه‌ند و ده‌نگخۆش ئه‌و ڕێچكه‌یان گرتووه و په‌یامی ده‌وڵه‌مه‌ندی له‌بواری مه‌قامبێژی له شاری هه‌ولێریان گه‌یاندۆته ده‌وروبه‌ر، ئه‌گه‌ر گه‌ره‌كمان بێت باس له هونه‌رمه‌ندان و ده‌نگخۆشانی پێشووی ئه‌و شاره بكه‌ین، نابێت هه‌روا ڕاگوزه‌ر بكه‌ین به‌بێ ناوهێنانی هونه‌رمه‌ند و مه‌قامبێژێكی هه‌ژار، به‌ڵام له هونه‌ریده‌نگبێژیدا ده‌وڵه‌مه‌ند و له لووتكه‌ی ده‌نگ زوڵاڵیدا، ئه‌ویش (شه‌هابه‌ی هه‌ولێری)یه، قورئان خوێن و مه‌قامزان، ئه‌م هونه‌رمه‌نده شه‌هابه ناوی (شه‌هابه‌دین كوڕی حوسه‌ینی موهاجیر، ناسراو به ئه‌حمه‌د شه‌به‌كی كوڕی میر سه‌لیم ئاغای شه‌مزینه) خه‌ڵكی ناوچه‌ی هه‌ركارییه و له عه‌شیره‌تی شكاكه، له ساڵی 1891 له گه‌ڕه‌كی سه‌رای قه‌ڵاتی هه‌ولێر له‌دایكبووه، له ڕێكه‌وتی 3/2/1939 كۆچی دوایی كردووه) (1).
ئه‌م هونه‌رمه‌نده بلیمه‌ت و ده‌نگخۆشه ماوه‌ی 48 ساڵ ژیاوه، له‌و ماوه‌یه‌دا جوانترین خزمه‌تی به مه‌قام و قۆریات كردووه و شاره‌زاییه‌كی باشی هه‌بووه له‌سه‌ر شێوازه‌كانی چڕینی مه‌قام، ئه‌م به‌هره و توانا ده‌نگییه‌ی له چڕینی مه‌قامدا، بۆته هۆیه‌ك له‌دوای خۆی چه‌ندین كه‌سایه‌تی ده‌نگخۆش، درێژه به‌ڕێگا ڕۆشنه‌كه‌ی بده‌ن و خۆیان به قوتابی قوتابخانه‌كه‌ی شه‌هابه بزانن، ده‌نگ و هونه‌ری شه‌هابه و ناوبانگی وه‌ك مه‌قامبێژێك سنووری جوگرافیای شاری هه‌ولێری تێپه‌ڕاندووه و هونه‌رمه‌ندانی مه‌قامزانی غه‌یره كوردیش پێی سه‌رسام بوون.
له مێژووی دره‌وشاوه‌ی شاری هه‌ولێردا زۆرن ئه‌و مه‌قامبێژ و قۆریاتبێژ و ده‌نگخۆشانه، هه‌ریه‌كه‌یان به‌پێی توانا و ماوه و سه‌رده‌می خۆیان خزمه‌تیان به‌و هونه‌ره جوانه كردووه (مشكۆ، پیرداوده كۆر، شاكری حه‌مه فارس، حه‌میدی كوره چی، مام حه‌سه‌نی خوچێ، شاكری پاچه‌چی، سابیری پاچه‌چی، خورشیدی نه‌جار، یوونس خه‌تات، نوره‌دین عه‌سافلی، محه‌مه‌د ئه‌حمه‌د ئه‌ربیلـلی، سه‌ید سه‌عید دامرچی، جه‌لال چه‌خماچی، جه‌لال حه‌ردان و حه‌یده‌ر به‌قاڵ.....تاد) (2).
ئه‌و هونه‌رمه‌ند و ده‌نگخۆش و ده‌نگ زوڵاڵه‌ی مه‌به‌ستمانه كه یادی لێ بكه‌ینه‌وه، هونه‌رمه‌ند حه‌یده‌ر به‌قاڵه له‌نێوه‌ندی هونه‌ری و ژیانی تایبه‌تیدا به (حه‌یده‌ره كه‌چه‌ڵ) ناسراوه و خۆشیی پێی له‌نگ و عه‌یب نه‌بووه، كاتێك كه خۆی ناساندووه به (حه‌یده‌ره كه‌چه‌ڵ) خۆی ناساندووه.
كه باس دێته سه‌ر هونه‌ر و هونه‌رمه‌ندانی شاری هه‌ولێر، هه‌ر له هونه‌رمه‌ندانی وه‌ك (تایه‌ر تۆفیق 1922_ 20/10/1987)، (ڕه‌سوول گه‌ردی 1922_ 17/10/1994)، (فوئاد ئه‌حمه‌د1932_ 17/8/2004)، (مشكۆ 1908_15/5/1989) و چه‌ندین هونه‌رمه‌ندی تر، ناكرێت ناوی حه‌یده‌ر به‌قاڵ نه‌هێندرێت، چونكه كه‌سایه‌تی و هونه‌ره‌كه‌یی و ده‌نگخۆشییه‌كه‌ی هاوشانی ئه‌و كه‌ڵه هونه‌رمه‌ندانه‌یه له شاری هه‌ولێر.
هونه‌رمه‌ند حه‌یده‌ر به‌قاڵ، یان حه‌یده‌ره كه‌چه‌ڵ...!
پیاوێكی باڵابه‌رزی چوارشانه‌ی سپی پێست، ده‌م به‌خه‌نده و سیما ڕۆشن و دڵساف و قسه‌خۆش و نوكته‌زان و شادی به‌خش به‌كۆڕ و كۆمه‌ڵ، كه‌سایه‌تییه‌كی خه‌مخۆر و به‌هاناوه هاتنی ده‌وروبه‌ره‌كه‌ی، ئه‌م كه‌سایه‌تییه جوان و شیرینه‌ی نێو دنیای مه‌قام و قۆریات له بنه‌ماڵه‌یه‌كی دێرینی پیره هه‌ولێرێ له گه‌ڕه‌كی سه‌رای قه‌ڵاتی شاری هه‌ولێر له‌ساڵی 1915 به‌دنیا هاتووه، ناوی ته‌واوی (حه‌یده‌ر حاجی عه‌بدولڕه‌حمان حاجی حسێن نه‌جاڕ)ـه.
به‌هۆی بارودۆخ و دۆخی هه‌ژاری سه‌رده‌م و خانه‌واده‌كه‌یه‌وه له خوێندن بێ به‌ش و نه‌خراوه‌ته به‌رخوێندن تا فێری خوێندنه‌وه و نووسین ببێ، به‌ڵام تاكه فێرگه‌یه‌ك بۆ هونه‌رمه‌ند ئه‌و ژینگه كۆمه‌ڵایه‌تییه‌ی نێو قه‌ڵاتی هه‌ولێر و ئه‌و دیوه‌خانانه‌ی كه باوكی هاتووچۆی كردووه و شه‌وانه كۆڕی قسه و دنیای ئه‌ده‌بیات و كۆڕی ده‌نگخۆشان و خوێندنی مه‌قامات و قۆریات بووه، ئه‌میش وه‌ك منداڵێك هاوشانی باوكی چۆته دیوه‌خانه‌كانی ئه‌و سه‌رده‌مه له‌به‌ر ئه‌وه‌ی هونه‌رمه‌ند ته‌مه‌نی منداڵ بووه، ڕێگه نه‌دراوه بچێته دیوه‌خانه‌كان، به‌ڵكو زۆربه‌ی شه‌وه‌كان له په‌نجه‌ره‌ی دیوه‌خانه‌كانه‌وه گوێی هه‌ڵخستووه بۆ ده‌نگی به سۆز و پڕچێژی ئه‌و ده‌نگخۆشانه، به‌تایبه‌ت (شه‌هابه) و له توانای ده‌نگی و شێوازی چڕینی مه‌قامه‌كانیانه‌وه، لێیانه‌وه فێربووه و له‌هه‌ست و نه‌ستی خۆیدا گه‌لاڵه‌ی كردوون و خه‌رمانی هونه‌ری خۆی پێ ده‌وڵه‌مه‌ند كردووه.
نووسه‌ر و شاره‌زا له هونه‌ر و هونه‌رمه‌ندانی هه‌ولێر به‌ڕێز جه‌لال خدر ده‌ڵێت: مام حەیدەر بۆی گێڕامەوەو گوتی: كە منداڵبووم شەوانە لەگەڵ باوكم دەچوومە مەجلیسی پیاوە ماقوڵەكانی شاری هەولێر وەكو دیوەخانی ئەحمەد عوسمان یەكەم موتەسەریفی هەولێر و دیوەخانی عەلی پاشای دۆغڕەمەچی و ئەدیب ئاغای ئەسعەدی كە لەو شوێنانە گوێم لەدەنگ خۆشەكانی شاری هەولێر رادەگرت لەوانە شەهابەی هەولێری كە یەكێك بووە لە هەرە دەنگ خۆشەكانی هەولێر.
مام حەیدەر و وتووشییەتی كە هەرچەندە لێ نەدەگەڕان بچمە ناو ژووری مەجلیسەكە دابنیشم، چونكە ئەو كات منداڵبووم، بۆیە لەپەنجەرەی دیوەخانەكان گوێم لێیان رادەگرت، لەوێوە فێربووم كە چۆن مەقام بڵێم لەدواییدا لە شەهابە نزیك بوومەوە، لەو سەردەمەشدا ئێمەی مەقامبێژ زۆر بووین لەوانە مشكۆی هەولێری و حاجی فایەقی بازرگان و حاجی جەمیلی قاپقاپچی و مام پیرداودە كوێر كە ئەوان یەكێك بوون لەو گۆرانیبێژانەی لەو سەردەمدا ئسووڵی مەقام لە سەردەستی شەهابەی هەولێری فێربوون، هەربۆیە بەندەش خۆم بەقوتابی قوتابخانەی شەهابە داناوە) (3).
هه‌روه‌ها لایه‌نێكی دیكه‌ی كاریگه‌ری ده‌نگخۆشی كوردی باكوری كوردستان له‌ڕێی قه‌وانه‌وه كه له ماڵه‌وه ئامێری گرامافۆنیان هه‌بووه، گوێی لێ گرتووه ئه‌ویش ده‌نگی هونه‌رمه‌ند (جه‌لال گوزه‌ل سه‌س، یان جه‌لال به‌گ، یان جه‌لال دیاربه‌كری) ده‌نگی ئه‌م هونه‌رمه‌نده‌كاریگه‌رییه‌كی بێ وێنه‌ی له‌سه‌ر ده‌نگ و توانای هونه‌ری هونه‌رمه‌ند (حه‌یده‌ر به‌قاڵ) داناوه و، هه‌میشه هه‌وڵی داوه كه چینی ده‌نگی له خوێندنی مه‌قام و قۆریاتدا بگه‌یه‌نێته ئاستی توانای ده‌نگی جه‌لال به‌گ، ئه‌وه ته‌نها بۆچوونی من نییه به‌ڵكو خوێندنه‌وه‌ی هه‌ریه‌ك له به‌ڕێزان (مامۆستا باكووری، جه‌لال خدر، نازم دڵبه‌ند، خاڵس یوونس و ئه‌مجه‌د ئه‌سعه‌د مه‌جید - تۆمارگای ناز)ـه، هونه‌رمه‌ند وه‌ك بنه‌ماڵه زۆربه‌یان ده‌نگخۆشن، به‌ڵام له‌به‌ر باری كۆمه‌ڵایه‌تی و ئه‌و داب و نه‌ریتانه‌ی ئه‌و سه‌رده‌مه كه‌سیان خۆیان ده‌رنه‌خستووه و به‌هره‌كه‌یان ببه‌خشن به خه‌ڵك، به‌ڵام ده‌كرێت بڵێین حه‌یده‌ر به‌قاڵ ڕچه‌شكێن بووه‌له‌وبواره‌دا، ده‌بێت ئه‌و ڕچه‌شكێنی هونه‌رمه‌ند و هاتنه نێو دنیای هونه‌ری به‌سته و مه‌قامات و قۆریاته‌وه ببه‌ستینه‌وه بۆ ده‌نگ و توانای هونه‌رمه‌ندان (شه‌هابه‌و جه‌لال به‌گ) و هه‌روه‌ها (حاجی عه‌بدوڵڵای ده‌فژه‌ن) مه‌لوودخوێنی به توانای شاری هه‌ولێر، كه یارمه‌تیده‌ر بوونه كه هونه‌رمه‌ند حه‌یده‌ر به‌قاڵ ئه‌و ڕێگا پیرۆزه‌ی هونه‌ر بگرێته به‌ر.
قۆناغه‌كانی ژیانی تایبه‌تی هونه‌رمه‌ند...!
له‌به‌ر ئه‌وه‌ی باوكی پیشه‌ی دراتاش بووه، به‌منداڵی ده‌بێته شاگرد و درێژه‌و به‌و كاره ده‌دات، تاته‌مه‌نی ده‌گاته 15 ساڵی واز له دارتاشی دێنێت و ده‌بێته شاگردی پیشه‌ی ئاسنگه‌ر، له ته‌مه‌نی 18 ساڵیدا ڕوو ده‌كاته شوێنی فرۆشتنی سه‌وزه و میوه به‌كۆمه‌ڵ كه به (عه‌لوه یان گومرگ) ناسراوه، درێژه به‌و كاره‌ی ده‌دات و له‌م پیشه‌یه‌وه وشه‌ی (به‌قاڵ) ده‌بێته نازناوی كه‌سایه‌تی و هونه‌ری.
له ڕێی ئه‌م پیشه‌یه‌وه به‌قاڵی و تێكه‌ڵاوبوون به هه‌موو چین توێژه‌كان و پیشه‌وه‌ره‌كانی نێو شاری هه‌ولێر و هه‌روه‌ها ده‌ركه‌وتنی به‌هره‌ی ده‌نگخۆشییه‌كی ڕۆژ به‌ڕۆژ زیاتر ده‌ناسرێت و كار و كرده‌وه‌كانی ده‌چێته نێو دڵی خه‌ڵكییه‌وه و خۆشیان ده‌وێت و ڕێزی لێده‌گرن له‌به‌ر ئه‌وه‌ی هه‌موو كات له‌نێو خه‌ڵكیدا بووه، وه‌ك كه‌سایه‌تییه‌كی كۆمه‌ڵایه‌تی و هونه‌ری تێكه‌ڵاوی چینی ده‌وڵه‌مه‌ند و هه‌ژاره‌كانیش بووه.
هونه‌رمه‌ند حه‌یده‌ر به‌قاڵ له ڕێی هونه‌ره‌كه‌ی و كه‌سایه‌تییه ساده و ڕووخۆش و ده‌م به‌خه‌نده‌كه‌یه‌وه، پێوه‌ندییه كۆمه‌ڵایه‌تییه‌كانی فراوانتر ده‌بێت و زۆر له پیاوماقوول و خانه‌دان و خاوه‌ن دیوه‌خانه‌كان و پیاوانی میری ده‌بنه هاوه‌ڵ و هاوڕێی و چێژ له‌ده‌نگی خۆشی وه‌رده‌گرن، یه‌كێك له‌و كه‌سایه‌تییانه به‌ڕێز (سه‌عید قه‌زاز 1904_20/9/1959) له‌سه‌رده‌می مه‌لیكی له عێراقدا ئه‌م زاته وه‌زیری ناوخۆ ده‌بێت، له‌ڕێی یه‌كێك له‌سه‌ردانه‌كانی بۆ شاری هه‌ولێر سه‌رسام ده‌بێت به‌ده‌نگ و توانای هونه‌ری حه‌یده‌ر به‌قاڵ و ده‌بێته دۆست و هاوڕێیه‌كی نزیكی و به‌رده‌وام په‌یوه‌ندی له‌به‌غداوه پێوه ده‌كات تا گوێی و ڕۆحی ئارام بكاته‌وه به‌ده‌نگه خۆشه‌كه‌ی، سه‌عید قه‌زاز وێنه‌یه‌كی خۆی به‌دیاری ده‌دات به‌هونه‌رمه‌ند، تا دواساته‌كانی ژیانی هونه‌رمه‌ند ئه‌و وێنه‌یه له ماڵ و شوێنی حه‌وانه‌وه‌ی خۆیی هه‌ڵیواسیوه وه‌ك یاده‌وه‌رییه‌كی به‌نرخ له په‌یوه‌ندیی و دۆستایه‌تی له‌گه‌ڵ سه‌عید قه‌زازی ڕوانیوه.
هونه‌رمه‌ند به‌داخه‌وه له‌به‌ر ئه‌وه‌ی خوێنده‌واری نه‌بووه، زۆر تێكست و هۆنراوه‌ی شاعیرانی له‌به‌ر نه‌بووه، هه‌ر ئه‌و تێكسته فۆلكلۆرییانه‌ی كردۆته هه‌وێنی مه‌قام و قۆریاته‌كانی كه له‌نێو خه‌ڵكیدا باوبوون و به‌گوێگر ئاسان بوون، به‌هه‌ردوو زمانی كوردی و توركی گۆرانی و مه‌قام و قۆریاتی خوێندووه، شاره‌زاییه‌كی باشی له مه‌قامی به‌یات و حیجاز و سێگادا هه‌بووه، له سه‌ره‌تای ساڵانی شه‌سته‌كانه‌وه زیاتر تێكه‌ڵاو به هونه‌رمه‌ندان ده‌بێت و په‌یوه‌ندییه‌كی ڕۆحی و دۆستانه و هونه‌رییانه‌ی پته‌و له‌نێوان خودی هونه‌رمه‌ند و هونه‌رمه‌ندانی شاری هه‌ولێر دروست ده‌بێت، به‌گشتی و هونه‌رمه‌ندان تایه‌ر تۆفیق و باكووری و ڕه‌سوول گه‌ردی به‌تایبه‌تی.
له زۆربه‌ی ئاهه‌نگ و شه‌و ئاهه‌نگه‌كانی دۆست و یاران و كۆڕی باده‌نۆشان له شاری هه‌ولێر و هاوینه‌هه‌واره‌كانی ده‌وروبه‌ری هه‌ولێر، هه‌رسێ هونه‌رمه‌ند پێكه‌وه شادی و خۆشییان به ئاماده‌بووان به‌خشیوه، له زۆرینه‌ی ئاهه‌نگه‌كاندا موحسینی برا بچووكی له‌گه‌ڵدابووه، ئه‌میش ده‌نگی زۆر خۆش بووه و خوێنده‌وار و شاره‌زاییه‌كی باشی هه‌بووه له هۆنراوه و تێكستی گۆرانی و مه‌قامه‌كاندا زۆرجاران هاوكار و یارمه‌تیده‌ری حه‌یده‌ری براگه‌وره‌ی بووه.
هونه‌رمه‌ند خاوه‌نی كۆمه‌ڵێك خه‌سڵه‌تی جوانی مرۆڤایه‌تی بووه، هه‌میشه به‌هانای لێقه‌وماوان و یاریده‌رییان بووه له چاره‌سه‌ركردنی كێشه و گۆفته كۆمه‌ڵایه‌تییه‌كان، به‌ڵام هیچ كات حه‌زی به‌وه نه‌كردووه كه ده‌نگی تۆمار بكرێت، له هه‌ر دانیشتن و شه‌و ئاهه‌نگێكدا ئامێری تۆماركردنی به‌دی كردبێت، ئه‌و شوێنه‌ی به‌جێهێشتووه، هه‌رچه‌نده جێی خۆشحاڵییه كه له ساڵه‌كانی حه‌فتای سه‌ده‌ی پێشووه‌وه ده‌نگ و كاره هونه‌رییه‌كانی هونه‌رمه‌ند حه‌یده‌ر به‌قاڵ تۆماركراوه ئه‌وه‌یش به‌هۆی كاریگه‌ری دۆست و هاوڕێیانی هونه‌رمه‌نده بووه و زۆرییان لێ كردووه‌كه كه له‌دوای خۆی ده‌نگی به‌تۆماركراوی بمێنێته‌وه، به‌داخه‌وه هونه‌رمه‌ند جیا له‌و به‌رهه‌مه تۆماركراوانه‌ی له شاری هه‌ولێر نه‌چۆته ڕادیۆی كوردی به‌غدا.
له ساڵی 1961 به‌دواوه له‌رێگه‌ی هونه‌رمه‌ندی گه‌ل تایه‌ر تۆفیق مامۆستا و هونه‌رمه‌ند باكووری هونه‌رمه‌ند حه‌یده‌ر به‌قاڵ له ماڵی (دكتۆر ڕه‌ئووف دیشچی) یه‌كتر ده‌ناسن و له‌و دیداره‌وه درێژه به‌هاوڕێیه‌تییه‌كه‌یان ده‌ده‌ن، بۆ هه‌ر ئاهه‌نگێك بانگهێشت كرابێت، سه‌ره‌تا گوتویه‌تی مامۆستا باكووری نه‌یه‌ت منیش نایه‌م.
هونه‌رمه‌ند و نووسه‌ر و مامۆستا باكووری سه‌باره‌ت به هونه‌رمه‌ند حه‌یده‌ر به‌قاڵ ده‌ڵێت: ئه‌م هونه‌رمه‌نده، گۆرانیبێژه مییلـلییه، قۆریات بێژ و به‌سته‌زان و فۆلكلۆر په‌رسته، حه‌یده‌ری مرۆڤ و هه‌ست ناسك، خۆشه‌ویستی هه‌موو دانیشتووانی شاری هه‌ولێر بوو، قۆریات و گۆرانیش له هه‌ولێر له‌ده‌م حه‌یده‌ر و چه‌ند گۆرانیبێژێكی تر ناسنامه‌ی هونه‌ری به هه‌ولێر به‌خشی، حه‌یده‌ر به‌داخه‌وه ناوی خۆشی نه‌ده‌زانی بنووسێ، بۆیه‌ش له گۆرانی گوتندا شیعری شاعیره ناوداره‌كانی كورد یان توركمانیش هیچی ئه‌زبه‌ر نه‌بوو، هه‌ر بۆیه‌ش له ئاهه‌نگ و مه‌جلیسێك هه‌رهه‌مان ئه‌و مه‌قام و به‌ستانه‌ی ده‌گوته‌وه و دووباره‌ی ده‌كردنه‌وه، جا ئه‌وه‌ی مه‌جلیسی حه‌یده‌ری خۆش ده‌كرد ده‌نگه زرینگه‌داره‌كه‌ی بوو، چینه ناسك و به‌رزه‌كه‌ی ده‌نگی وای ده‌كرد، ئه‌وی له دانیشتنه‌كه‌دا بوایه گوێ نه‌داته هه‌لبه‌سته‌كانی، چونكه ئه‌یزانی هه‌رهه‌مان شتی كۆنن، به‌ڵام گوێمان ده‌دایه ده‌نگه‌كه‌ی ئه‌وه‌مان پێ خۆشبوو زیاتر، ده‌ڵێم ده‌نگی حه‌یده‌ر ده‌نگێكی (حه‌یده‌رییه) و ده‌نگێكی تر وه‌ك ده‌نگی ئه‌و نییه! جا هه‌رواش بوو! چینه ده‌نگی حه‌یده‌ر هه‌ر به‌خۆی ده‌چوو) (4).
ئاهه‌نگه دیاره‌كانی هونه‌رمه‌ند حه‌یده‌ربه‌قاڵ و خوێندنی گۆرانی و مه‌قام له‌گه‌ڵ هونه‌رمه‌ندانی دیكه..!
هونه‌رمه‌ند حه‌یده‌ر به‌قاڵ هونه‌رمه‌ندێكی كوردی شاری هه‌ولێر، ئه‌وانه‌ی ڕۆژێك له‌گه‌ڵیدا ژیابن و به‌شداربووین له كۆڕ و مه‌جلیسه‌كانیدا، هونه‌رمه‌ند نه‌یگوتووه توركمانم و ته‌نها قۆریاتی توركمانی ده‌ڵێم نه‌خێر هه‌مووی وه‌ك یه‌ك خۆشویستووه و رێزی بۆ كورد و توركمان داناوه و، به‌ڵكو كه‌سێكی نیشتمانپه‌روه‌ر و ناوی كوردستانی زۆر خۆش ویستووه و زۆرجاران له مه‌قام و قۆریات و به‌سته‌كانیدا گۆرانی بۆ كوردستان گوتووه و له‌لایه‌ن ده‌سه‌ڵاتدارانی ئه‌و سه‌رده‌مه‌وه هۆشدارییان داوه‌تێ كه چیتر ئه‌و گۆرانیانه نه‌خوێنێ، به‌ڵام ئه‌م هه‌ربه‌رده‌وام بووه.
له‌و سه‌رده‌مه‌ی كه هونه‌رمه‌ند حه‌یده‌ر به‌قاڵ، لاوێكی خوێن گه‌رم و تازه پێگه‌یشتوو و سه‌رده‌می كۆمه‌لێك كه‌سایه‌تی نیشتمانپه‌روه‌ر ده‌بێت وه‌ك (كانی شاعیر، دڵداری شاعیر و نیشتمانپه‌روه‌ر، شه‌وقی عه‌بدولقادر ئه‌فه‌ندی و مامۆستا عه‌بدوڵلا عه‌زیز) ئه‌م كه‌سایه‌تییانه هانی خه‌ڵك ده‌ده‌ن بۆ هه‌ستی نیشتمان و كوردپه‌روه‌ری و سروود خوێندن، له‌و كاته‌دا ئه‌م گه‌نجه شۆخ و شه‌نگه لێوان لێو له‌هێز و وزه یه‌كێك ده‌بێت له شاری هه‌ولێر كه سروود ده‌خوێنێ، به‌گوته‌ی جه‌لال خدر هونه‌رمه‌ند حه‌یده‌ر به‌قاڵ یه‌كه‌م كه‌س ده‌بێت له شاری هه‌ولێر سروود ده‌خوێنێ.
له ساڵی 1957 وه‌فدێك له توركیاوه دێنه شاری به‌غدا و دواتر بۆ شاری هه‌ولێر، بۆ مه‌به‌ستی ڕێزلێنان و به‌خێرهاتنی وه‌فده‌كه له یانه‌ی فه‌رمانبه‌رانی ئه‌و كاتی شاری هه‌ولێر ئاهه‌نگێك ساز ده‌كرێت، یه‌كێك له‌و هونه‌رمه‌ندانه‌كه به‌شداری ئاهه‌نگه ده‌بێت و به‌ده‌نگه خۆش و توانا هونه‌رییه‌كه‌ی میوانانی وه‌فد و ئاماده‌بووان سه‌رسام ده‌كات هونه‌رمه‌ند حه‌یده‌ر به‌قاڵه، له كاتی ئاهه‌نگه‌كه‌دا هونه‌رمه‌ند ئاگادار ده‌كه‌ن كه خه‌ڵكێكی زۆر له چینه هه‌ژاره‌كه‌ی شاری هه‌ولێر له ده‌ره‌وه‌ی یانه‌كه ئاماده‌بوون تا گوێبیستی ده‌نگه خۆشه‌كه‌ت بن و ناتوانن بێنه ژووره‌وه، له‌به‌رئه‌وه‌ی خۆی كوڕه هه‌ژار و هه‌موو كات له‌ناو خه‌ڵكه هه‌ژاره‌كه‌یدا ژیاوه بۆ به‌ده‌ستهێنانی بژێوی ژیانی خۆی، له یانه‌كه ده‌چێته ده‌ره‌وه و له‌سه‌ر شۆسته‌ی به‌رده‌م یانه‌كه داده‌نیشێ و تێ ده‌چریكێنێ و به‌ده‌نگی خۆشیی ئاماده‌بووان سه‌رمه‌ست و خۆش حاڵ ده‌كات.
له دوای به‌یانی 11ی ئاداری ساڵی 1970 و هاتنه‌دی بارودۆخێكی ئارام بۆ خه‌ڵكی وگێڕانی ئاهه‌نگ و شادی، هونه‌رمه‌ند وه‌ك هه‌ستێكی نیشتمانی له‌گه‌ڵ چه‌ند هونه‌رمه‌ندێكی موزیكژه‌ن (جه‌مال هیدایه‌ت، واحید مه‌رجان1942_9/2/2016)، مسته‌فا ره‌ئووف و ئه‌سكه‌نده‌ر عوسمان) بۆ جه‌ژنی نه‌ته‌وه‌یی نه‌ورۆزی ساڵی 1971 ده‌چن بۆ شارۆچكه چۆمان ئاهه‌نگێكی خۆش و قه‌شه‌نگ بۆ ئاماده‌بووانی ئه‌و یاده پیرۆزه ساز ده‌كه‌ن و هونه‌رمه‌ند گۆرانی (ئازیز به‌هاره) و چه‌ند مه‌قام و قۆریاتێكی توركمانی پێشكه‌ش ده‌كات.
ئاهه‌نگێكی دیكه‌ی هونه‌رمه‌ند حه‌یده‌ر به‌قاڵ له‌گه‌ڵ هونه‌رمه‌ندان (تایه‌ر تۆفیق و حه‌مه جه‌زا 3/2/1949_1/10/2010) له ساڵی 1976 له شاری هه‌ولێر، ئه‌م ئاهه‌نگه له ماڵی (عه‌بدلغه‌فار سائیغ) ئه‌و كات ئه‌مینداری گشتی رۆشنبیری بووه، به بۆنه‌ی سونه‌تكردنی كوڕه‌كه‌یه‌وه، شه‌و ئاهه‌نگێكی سازكردووه، سه‌ره‌تا هه‌ردوو هونه‌رمه‌ند تایه‌ر تۆفیق و حه‌یده‌ر به‌قاڵ به‌ده‌نگه خۆش و چریكه به‌رزه‌كانیانه‌وه گه‌شتێكی تێر و ته‌سه‌ل ده‌كه‌ن به‌نێو مه‌قامات و قۆریات و به‌سته‌ی كوردی، دواتر هونه‌رمه‌ند حه‌مه جه‌زا وه‌ك ده‌نگخۆشێكی دیكه له‌و شه‌و ئاهه‌نگه‌دا به‌شدار ده‌بێت و چریكه و ده‌نگی خۆشی هه‌رسێ هونه‌رمه‌ند هه‌موو ئاماده‌بووان سه‌رسام و سه‌رمه‌ست ده‌كه‌ن.
یه‌كێكی تر له ئاهه‌نگه مێژوویه‌كانی هونه‌رمه‌ند حه‌یده‌ر به‌قاڵ له شاری هه‌ولێر، كه‌باس و خواس له‌سه‌ر ئاهه‌نگ و مێژووی هونه‌رمه‌ندانی هه‌ولێر ده‌كرێت، ڕاسته‌وخۆ باسه‌كه دێته سه‌ر ئه‌و ئاهه‌نگه‌ی ساڵی 1979 له یانه‌ی فه‌رمانبه‌ران به بۆنه‌ی هاتنی خانمه هونه‌رمه‌ندی باكوری كوردستان ئایشه‌شان 1938_ 18/12/1996، بۆ مه‌به‌ستی ڕێزگرتن له گه‌وره‌یی ئه‌و خانمه شۆخ و شه‌نگه ده‌نگ زوڵاڵه هونه‌رمه‌ندانی شاری هه‌ولێر به‌په‌رۆشه‌وه ئه‌و ئاهه‌نگه‌ی بۆ سازده‌كه‌ن، نووسه‌ر نازم دڵبه‌ند سه‌باره‌ت به‌و ئاهه‌نگه نوسیویه‌تی وه‌ك یاده‌وه‌رییه‌كی ئه‌و ڕۆژه (له هۆڵی یانه‌ی فه‌رمانبه‌رانی هه‌ولێر) كه زۆر به‌داخه‌وه تێكدرا و ئێستا بۆته (بازاڕی نیشتمان).
له‌پاڵ ئایشه شان هه‌ریه‌ك له هونه‌رمه‌ندان تایه‌ر توفیق و ره‌سوول گه‌ردی و حه‌یده‌ر به‌قاڵیش به‌شداری ئه‌و ئاهه‌نگه‌یان كرد و (به‌نده) پێشكه‌شكاری ئاهه‌نگه‌كه بوو و هاوڕێی ئازیزم (جیهانبه‌خش كۆیی) خاوه‌نی (تۆمارگای خه‌یام) ئه‌ركی تۆماركردنی ئه‌و ئاهه‌نگه‌ی پێ سپێردرا..
ئه‌مشه‌وه به‌چوار قۆڵی (ئایشه‌شان و تایه‌ر توفیق و ره‌سوول گه‌ردی و حه‌یده‌ر به‌قاڵ) جوانترین شه‌وی گۆرانی كوردیان رازانده‌وه بۆ رێزلێنان له میوانداری ژنه هونه‌رمه‌ندی كوردستانی باكور ئایشه‌شان…. له هه‌مووشی خۆشتر كه‌وتنی هونه‌رمه‌ند ره‌سوول گه‌ردی بوو له كاتی گۆرانی چڕیندا پێده‌چوو له عه‌شقی ئایشه‌شان بووبێ، چونكه ده‌نگ و سیمای ئایشه‌شان سیمای جوانی و نه‌غمه‌خوانی بوو)(5).
هونه‌رمه‌ند دوای ئه‌و ژیانه پڕ به‌خششه هونه‌رییه به گوێگران و هه‌وادارانی ده‌نگه به سۆزه‌كه‌ی، ڕۆژگار شه‌كه‌ت و ماندووی ده‌كات و نه‌خۆشی ده‌بێته میوانی، بۆ مه‌به‌ستی چاره‌سه‌ركردنی نه‌خۆشییه‌كه‌ی له‌لایه‌ن كه‌سوكارییه‌وه بریار ده‌ده‌ن ڕه‌وانه‌ی وڵاتی به‌ریتانیای بكه‌ن بۆ مه‌به‌ستی چاره‌سه‌ركردن، ئه‌و كاتیش ته‌نها ڕێگه هه‌ر له رێگه‌ی به‌غدای پایته‌خته‌وه بووه، هونه‌رمه‌ند حه‌یده‌ر به‌قاڵ تێشووی گه‌شته‌كه‌ی ئاماده‌كات و به‌ڕێ ده‌كه‌وێت و كه‌سوكار له‌گه‌ڵیدا ده‌بن، له‌به‌رئه‌وه‌ی ده‌ڕوات بۆ گه‌شتێكی چاره‌نووسساز و بیر له‌دۆست و یاران و زێده‌كه‌ی كه هه‌ولێری شیرینه ده‌كاته‌وه، كاتێك ده‌گاته قوشته‌په هونه‌رمه‌ند ده‌ڵێت بووه‌ستن، له ئۆتۆمبێل دێته خواره‌وه و ڕوو ده‌كاته پیره هه‌ولێره‌كه‌ی، ئه‌و دووركه‌وتنه‌وه‌یه‌ی له هه‌ولێر و هه‌ستێكی نامۆ دای ده‌گرێت، تێ ده‌چریكێنێ و به‌دوو قۆریاتی خه‌مانگێز كه‌ف و كوڵی خۆی داده‌مركێنێته‌وه و به‌ره‌و گه‌شته‌كه‌ی به‌ڕی ده‌كه‌وێت، هونه‌رمه‌ند دوای گه‌ڕانه‌وه‌ی له چاره‌سه‌ر له دواین كاته‌كانی ژیانیدا ڕوو ده‌كاته ماڵی خودا و فه‌ریزه‌ی حه‌ج به‌جێ دێنێ و ده‌بێته (حاجی حه‌یده‌ر به‌قاڵ)، به‌ڵام نه‌خۆشی كۆڵی لێنادات تا ڕێكه‌وتی 4/12/1979 بۆ هه‌میشه چاو لێك ده‌نێ و ماڵئاوایی له هه‌ولێر و خانه‌واده و بنه‌ماڵه و هونه‌ر ده‌كات.
یادی به‌خێر و گڵكۆی هه‌میشه چراخان و لێوڕیژ له قۆریات و مه‌قام و به‌سته بێت.
هونه‌رمه‌ند حه‌یده‌ر به‌قاڵ له ساڵی 1944 هاوسه‌رگیری له‌گه‌ڵ خاتوو (حه‌مدییه شێخ محه‌مه‌د خدر چه‌خماخچی) ده‌كات و ده‌بنه خاوه‌نی 5 كچ و 5 كوڕ، به ناوه‌كانی/ گه‌لاوێژ، ئایدن، نیهایه‌ت، جوان و ئاواز، نه‌هرۆ، ئازاد، خه‌سره‌و، محه‌مه‌د و خالید.
ده‌بێت به ئه‌مانه‌ته‌وه ناوی ئه‌و هونه‌رمه‌نده ژه‌نیارانه‌ش بێنم كه له پشت ده‌نگ و هونه‌ری پڕچێژی هونه‌رمه‌ند حه‌یده‌ر به‌قاڵه‌وه بوون، یاد و یاده‌وه‌رییه‌كانیان هه‌موو كات به‌رز و به‌خێر بێت، هونه‌رمه‌ندان (زه‌كی بارۆخ، جوو بووه)، (سه‌ید كه‌مال عیزه‌ت) و (واحید مه‌رجان)، (مسته‌فا ڕه‌ئووف)، (جه‌وده‌ت شاكر)، (جه‌مال داوود)، (جه‌مال هیدایه‌ت)، (ئه‌سكه‌نده‌ر عوسمان) و (باكووری).
جه‌مالی ده‌لاك 27/6/2021 هه‌ولێر.
سه‌رچاوه :
یادی شه‌هابه‌ی هه‌ولێری، نووسینی (جه‌لال خدر) گۆڤاری ڕامان، ژماره (64) له ( 5/10/2001)، لاپه‌ڕه (156)
گۆڤاری ڕامان، ژماره (45) له (5/3/2000) نووسینی جه‌لال خدر. لاپه‌ڕه (112)
په‌یجی هه‌ولێری جاران، تۆڕی كۆمه‌ڵایه‌تی فه‌یسبووك.
كتێبی گۆرانیبێژه نه‌مره‌كان، باكووری، به‌شی دووه‌م، لاپه‌ڕه (64)
(39) ساڵ به‌ر له ئە‌مڕۆ (ئایشه شان) له (یانه‌ی فه‌رمانبه‌رانی هه‌ولێر) بوو.. نازم دڵبه‌ند، سایتی كوردستانی نوێ،، 6/10/2018
کۆمێنت (0)
تا ئێستا هیچ کۆمێنتێک نەکراوە.