نهێنی هەورێکی سەرسوڕهێنەری (مەریخ) ئاشکرابوو

بەم دواییە پسپۆڕانی فەلەكناسی توانیان بگەنە راستیی سەرچاوەی دروستبوونی جۆرە هەورێكی زۆر نامۆ كە لە ئاسمانی هەسارەی (مەریخ) دا دەركەوتبوو.
ئەم هەورە بۆ یەكەمجار لە حەفتایەكانی سەدەی رابردوودا بینراوه، ئەویش لە رێگەی كامێرای كەشتی ئاسمانیی خولگەیی (مارس) ی (یەكێتی سۆڤییەتی) پێشوو و ئێستاش ماوە ماوە لەهەمان شوێن و بەهەمان شێوە دەردەكەوێتەوەو لەو كاتەوە ببووە یەكێ لە نهێنییە شاردراوەكانی ئەو هەسارەیە، بەڵام بەم دواییە، زانایان توانیان پەردە لەسەر نهێنی ئەو دیاردە سەرنجڕاكێشە لاببەن كە بە درێژایی دەیان ساڵ سەری سوڕماندبوون! 
لە راستیدا تا ئێستا ئەو پەڵە هەورە 100 جار لە رێگەی 5 مانگی دەستكردی دیكەش بینراوە كە بریتین لە (ڤایكینگی خولگەیی و مێیڤن و مارس ریكۆنسیانس ئۆربیتەر) ی (ئەمریكی) و (مانگالایان) ی (هیند) ی.
ئەو هەورە كە ناونراوە (هەوری درێژبووەوەی ئارسیا مۆنس) يان (Arsia Mons Elongated Cloud – AMEC)، لەسەر شێوەی زمانەیەكی باریك لەدواوەی یەكێ لە گڕكانە مەزنەكانی ئەو هەسارەیەدا دەردەكەوێ كە بە (ئارسیا مۆنس) ناسراوە و بەم دواییە مانگی دەستكردی ئەوڕوپی (ماڕس ئێكسپرێس) كە لە كۆتایی ساڵی 2003 ەوە بە دەوری (مەریخ) دا دەخولێتەوە، جارێكی دیكەو لە ئەیلوولی 2018 هەمان دیاردەی بینيیەوه. 
لە لێدوانێكی فەڕمیی (ئاژانسی بۆشاییگەریی ئەوڕوپی – ESA) لە رۆژی سێشەممەی رابردوو 2021.3.9 كە لەلایەن مامۆستای (زانكۆی هەرێمی باسك) (خۆرخی هێرناندیس) ەوە پێشكەشكراوە هاتووە: "ئەو تیمەی كە لێكۆڵینەوە دەربارەی هەورەكانی (مەریخ) دەكەن بۆ جارێكی دیكە هەمان ئەو هەورە نامۆیەیان بینی كە لەلایەن كامێرای ناسراو بە (VMS) ی تایبەت بە مانگی دەستكردی (مارس ئێكسپرێس) ەوە وێنەی گیرابوو، وە ئەوەی سەیرە كەوا ئەو كامێرایە خاوەن كوالیتییەكی نزمەو لە (وێبكام) ەكانی نێو لاپتۆپێكی ئاسایی زیاتر نییەو سەرەتا لە ساڵی 2003 بۆماوەیەكی كەم و بۆ هەندێ پرۆسەی زانستیی سنووردار بەكارهێنرا پاشان لەكاركردندا وەستێنرا، ئینجا ماوە ماوە بۆ هەندێ بواری فێركاریی بەكاردەهێنرا، بەڵام ئەو خاڵە گرنگەی كە ئەو كامێرا سادەیە لەوانیتر جیاد دەكاتەوە، فراوانیی گۆشەی وێنەگرتنییەتی كە هەر ئەمەش وایكرد ئەو پەڵە هەورە بە تەواوی لەنێو گرتەكانیدا دەربچێت.
 روانگەكردنی زانستيى و وردى ئەو پەڵەهەورە دەریخست كەوا لە بەرەبەیانی هەموو رۆژێكدا لە دواوەی گڕكانی مەزنی (ئارسیا مۆنس) ەوە دروست دەبێ و سەرەتا، پێش هەڵاتنی خۆر لە كاتژمێر 5 تا 6 ی بەیانی بەكاتی (مەریخ) بەشی ناسراو بە (كڵاوەی هەور) ەكە دروست دەبێ و لەنێوان كاتژمێر 6 تا 08:30 ی بەیانی بەشی ناسراو بە (كلكی هەور) ەكە بە خێراییەكی یەگجار زۆر بەرەو رۆژئاوا دروست دەبێ و هەڵدەكشێ، ئینجا لە كاتژمێر 09:00 تا 01:00 ی دوای نێوەڕۆ بەكاتی (مەریخ) دەمێنێتەوە، بەڵام لەو ماوەیەدا تا دێت زۆر كاڵ دەبێ و لە دوای كاتژمێر 01:00 ی دوای نیوەڕۆ بە تەواوی بەهەڵمدادەچێ و ون دەبێ".
پێكهاتەی ئەو هەورە، هەڵمی ئاوی بەستووە، وەك ئەو جۆرە هەورانەی كە لە ئاستە بەرزەكانی ئاسمانی هەسارەكەماندا دروست دەبێ و لەگەڵ هەڵاتنی خۆر لە (مەریخ) دا، بەرزدەبێتەوە تا دەگاتە سنووری 40 كیلۆمەتر لەسەر ئاستی رووەكەیدا، ئەمە لە كاتێكدا بەرزایی لوتكەی گركانە مەزنەكه دەگاتە 17 كیلۆمەتر لەسەر ئاستی رووی هەسارەكەدا، پاشان تەوژمەكانی با بەرەو ئاراستەی رۆژئاوا درێژی دەكاتەوەو خێرایی ئەو درێژبوونەوەیەش دەگاتە 600 كیلۆمەتر لە كاتژمێرێك و تا سنووری 1800 كیلۆمەتریش درێژ دەبێتەوەو  پانتاییەكەی دەگاتە نزیكەی 150 كیلۆمەتر، بەڵام ئەو دیاردەیە تەنها لە ماوەی 2.5 كاتژمێر بەردەوام دەبێ و پاشان كۆتایی پێدێت. 
بۆ دەستكەوتنی زانیاری و وێنەی وردتر بۆ ئەم دیاردە سەرنجڕاكێشە، ئەمجارە پسپۆڕان (كامێرای سێ رەهەندیی كوالیتی هەرە بەرز) و (كامێرای وێنەگری شەبەنگیی فەڕەنسى) ناسراو به (OMEGA ) يان بەكارهێناوە بۆ زانینی تایبەتمەندییە فیزیاییەكانی ئەو پەڵە هەورە ناسك و ناوازەیە، كە بێگومان لەبەر نزمیی پاڵەپەستۆ و تەنكیی بەرگە هەوای ئەو هەسارەیەدا، هیچ دیاردەیەكی دابارین (لە باران و بەفرو تەرزە) روونادات. 
ئەژی چەتۆ
سەرچاوه: سايتى NASA