زۆربه‌مان ده‌زانین ڕۆمانی (سینوهه)ی نووسه‌ری فینلاندی به‌ناوبانگ (میكا ڤالته‌ری) یه‌كێكه له ڕۆمانه به‌ناوبانگه‌گانی ئه‌ده‌بی هاوچه‌رخ ، ڤالتێری به‌م ڕۆمانه فینلاندی به‌جیهان ناساند، یان هه‌ر نه‌بێت یه‌كێكه له‌و داهێنه‌رانه‌ی كه وڵاته‌كه‌ی خۆی به جیهان ناساند. كێن ئه‌و داهێنه‌رانه‌ی كه فینلاندیان به جیهان ناساند؟ ئه‌و داهێنه‌رانه ئه‌وانه‌ن كه له ڕێگه‌ی هونه‌ر و زانسته‌وه فینلاندیان به جیهان ناساند، یه‌كه‌م كه‌س هونه‌رمه‌ندی بواری موزیك، سیمفۆنیست سیبێلیۆس بوو، كه به مۆسیقای كلاسیك چووه ڕیزی سیمفۆنیسته‌كانی جیهانه‌وه.
له جیهانی زانسیتشدا ئه‌و ئه‌ندازیاره گه‌نجه بلیمه‌تانه‌ی كه ته‌لیفۆنی موبیلی(نۆكایا) هێنایه كایه‌وه، به‌ڵام كاریگه‌رێتیی داهێنانی ئه‌مانه، هێشتا به ئه‌ندازه‌ی كاریگه‌رێتیی ڕۆمانی سینوهه‌ی ڤالته‌ری به‌رده‌وام نییه، هه‌ر نه‌بێت نۆكایا به‌رانبه‌ر به ته‌كنیكی ئای فۆن خۆی نه‌گرت و له بازاڕه‌كانی جیهاندا كشایه‌وه، به‌ڵام ڕۆمانی سینۆهه، هه‌تا دێت له سه‌رانسه‌ری جیهاندا پڕفرۆشتر و پڕخۆێنه‌رتر ده‌بێت. میكا ڤاڵته‌ری رۆمانی سینۆهه‌ی له ساڵی 1945دا نووسی، ئه‌وه‌بوو، هه‌ر له‌و سه‌ده‌مه‌دا بوو به پڕفرۆشترین ڕۆمان، هه‌ر له ئه‌مریكا خۆیدا، بۆ چه‌ند ساڵێك به یه‌كه‌می لیستی ڕۆمانه پڕفرۆشه‌كان مایه‌وه.
ڤالته‌ری ساڵی 1908 له دایك بوو، یه‌كه‌می ڕۆمانی خۆی له ته‌مه‌نی نۆزده ساڵیدا، بڵاو كرده‌وه، ڕۆمانه‌كه ئاوێنه‌ی ژیانی بۆهێمیی و سه‌ركێشیی گه‌نجانی پاریسی ئه‌و سه‌رده‌مه بوو، ئه‌م ڕۆمانه زه‌نگی زایڵه‌ی له‌دایكبوونی نووسه‌رێكی مه‌زن بوو بۆ دونیای ئه‌ده‌ب، ڕۆمانه‌كه له فینلاند پڕخوێنه‌رترین ڕۆمان بوو. پاشان كتێبێكی، وه‌ك ڕێبه‌رێك بۆ ئه‌وانه‌ی كه دیانه‌وێت ببن به نووسه‌ر، به‌ناونشانی( ده‌ته‌وێت ببیت به نووسه‌ر؟) نووسی.
له‌ساڵی 1957 میكا ڤالته‌ری به ئه‌ندامی ئه‌كادیمیای فینلاند هه‌ڵبژێردرا.
ڤالته‌ری به ڕۆمانی سینۆهه ناوبانگی له جیهاندا ده‌ركرد، وه‌كو ده‌زانین ڕۆمانه‌كه‌ی ده‌رباره‌ی میسری سه‌روه‌ختی(ئه‌خناتوون) فیرعونه‌كانه، به‌ڵام نووسه‌ر خۆی، ته‌نانه‌ت به‌سه‌ردانیش میسری نه‌دیووه، له شاره‌كانی ڕۆژهه‌ڵات و وڵاتانی ئیسلامیدا، ته‌نیا شاری ئه‌ستامبوڵی دیووه. ئه‌وه‌ی ئه‌و پشتی پێوه‌ی به‌ستووه، خه‌یاڵ و ئه‌ندێشه‌ی ده‌وڵه‌مه‌ند و زانست و زانیارییه‌كانییه‌تی.
ڤالته‌ری خاوه‌نی 29 ڕۆمان و 15 نۆڤێلێت و شه‌ش دیوانه شیعر و شه‌ش كۆمه‌ڵه چیرۆكی منداڵان و 26 شانۆنامه‌یه. ئه‌مه جگه له سه‌تان وتار و باس و سیناریۆی فیلم و درامای ڕادیۆ و ته‌له‌ڤزیۆن.
به‌رانبه‌ر به‌م ته‌مه‌نه پڕ له داهێنانه، به‌رانبه‌ر به‌م خزمه‌ته گه‌وره‌یه‌ی ئه‌ده‌بی فینلاند و ناساندنی وڵاته‌كه‌ی به جیهان، شاره‌وانی هێلسنكی پێشنیازی كرد، كه تاكوو له ژیاندایه، وه‌ك ڕێزلێنان و پێزانین، په‌یكه‌رێكی بۆ بكه‌ن. به‌ڵام ڤالته‌ری به‌م شێوه‌یه پێشنیازه‌كه‌ی ڕه‌ت كرده‌وه:
- شاری هێلسنكی پێویستی به په‌یكه‌ری من نییه، هێلسنكی پێویستیی به توالێتی گشتییه، مرۆڤ كه بیه‌وێت ده‌ست به‌ئاو بگه‌ێنێت توالێتێكی گشتی له هێلسنكییدا نادۆزێته‌وه، بۆیه له بری ئه‌وه‌ی پێكه‌ر بۆ من دروست بكه‌ن توالێتێكی گشتی دروست بكه‌ن باشتره، ئه‌وه‌یان سوودی بۆ خه‌ڵك زۆرتر ده‌بێت.
سیناریۆ
فه‌رموو، فه‌رموو
به‌ره‌و ژووری میوان پێشم كه‌وت، دانیشتم
-چا یان قاوه؟
-قاوه بێ زه‌حمه‌ت
به‌ته‌نیا بۆ ساتێك له ژووری میوان دانیشتم، سه‌رنجم یه‌كسه‌ر له سه‌ر پكه‌ری كه‌له‌سه‌رێك نیشته‌وه كه له سووچێكی ژووره‌كه‌دا دانرابوو. لێی ورد بوومه‌وه، ده‌مویست بزانم په‌یكه‌ری چ داهێنه‌رێكه، خه‌یاڵم بۆ چه‌ند كه‌سێكی به‌ناوبانگی لای خۆمان و هه‌نده‌رانیش چوو، به‌ڵام كه باشتر لێی ورد بوومه‌وه، زۆرتر له ده‌موچاوی خاوه‌ن ماڵه‌كه ده‌چوو، ده‌مزانی ئه‌میش ده‌ستی نووسینی هه‌یه، به‌ڵام تۆ بڵێی په‌یكه‌ری بۆ خۆی كردبێت؟
-پێده‌چێت نه‌یناسیته‌وه؟
گوتم: نه‌خێر،به‌ڵام تاڕاده‌یه‌ك له خۆت ده‌چێت، وانییه؟
گوتی: بۆنا؟ باشی بۆ چوویت، خۆمم.
-خۆت په‌یكه‌رت بۆ خۆت دروست كردووه؟
-نه‌خێر، له وڵات له‌لای خۆمان، وه‌ك ڕێزلێنان له پای خزمه‌تی زۆرمدا بۆیان دروست كردم.
ده‌مزانی كه‌م تا زۆر ده‌ستی نووسینی هه‌یه، به‌ڵام به ئه‌ندازه‌یه‌كی ئه‌وتۆ حكومه‌ت په‌یكه‌ری بۆ بكات، به‌و ئه‌ندازه‌یه باوه‌ڕم نه‌ده‌كرد.
-گوتیان: له‌گه‌ڵ خۆت بیبه‌وه بۆ هه‌نده‌ران، لێره جێگه‌ی شیاومان بۆ نه‌دۆزییه‌وه، هه‌ر له شوقه‌كه‌ی خۆت دای بنێ، با میوانه‌كانت، به‌تایبه‌ت بیانییه‌كان، بزانن تۆ چه‌ند گه‌وره‌یت له وڵاتی خۆت، چه‌ند كوردت به‌جیها ناساندووه.
كه به‌جێم هێشت، به‌ده‌م رێگه‌وه بیرم له رۆماننوسی گه‌وره‌ی به‌ریتانیا( ئاگاسا كریستی) ده‌كرده‌وه، كه ده‌گوترێت تاكوو ئێستا پڕفرۆشترین نووسه‌ری جیهانه، ئه‌و 1976 كۆچی دوایی كرد، شاره‌وانی له‌نده‌ن بۆ یه‌كه‌م جار له ساڵی 2012، پاش 35 ساڵ، ڕه‌زامه‌ندی دا له‌سه‌ر ئه‌وه‌ی له گۆڤندگاردن ، به‌بۆنه‌ی تێپه‌ڕبوونی شه‌ست ساڵ به‌سه‌ر نمایشی شانۆیی ته‌ڵه‌ی مه‌شك، په‌یكه‌رێكی بۆ دابنرێت. هه‌ر بۆ زانین، تاكوو ئێستا چوار میلیارد له كتێبه‌كانی فرۆشراون، بۆ زۆربه‌ی هه‌ره زۆری زمانه‌كانی دنیا وه‌رگێردراون. هه‌موو چیرۆك و ڕۆمانه‌كانی كراون به فیلم و درامای ته‌له‌فزیۆن و ڕادیۆ.
ن/ د.فازڵ جاف
كوردستان تیڤی/ كامران
کۆمێنت (0)
تا ئێستا هیچ کۆمێنتێک نەکراوە.