خاڵی سەرەکی گەڕانەوەی ئەمەریکا بۆ عێڕاق و کردنەوەی هەمان ئەو سەربازگانەی بەر لە بڕیاری کشانەوەیان لە ساڵی 2011 و دامەزراندنی بنکەی سەربازی نوێ،پێداچوونەوەیە بەو بڕیارە هەڵەیەی ئیدارەی ئۆباما کە عێڕاقی رادەستی ئێران کرد،بڕیاری گەڕانەوەی ئەمەریکا دەکرێ لە سێ خاڵ دەست نیشان بکەین:
- بێزاربوونی ئەمەریکا لە سەرکردە شیعەکان بە سیاسی و ئاینیەوە کە دوای ئەوەی ئەمەریکا عیڕاقی رادەست کردن و دەرفەتی پێدان تۆڵەی هەزار ساڵەی خۆیان لە سونە بکەنەوە و شارەکانیان وێران بکەن و بە دڵی خۆیان بگرن و ببڕن کەس پێیان نەڵێ بۆ،لەجیاتی سوپاسگوزاریان بۆ ئەمەریکا کە لە پێناو نزیک کردنەوەیان لە خۆی پشتی لە کوردیش کرد و لە داگیرکردنەوەی کەرکوک و ناوچە کێشە لەسەرکان و بێدەنگ بووەو رێکەوتنەی بەشێک لە یەکێتی لەگەڵ میلیشیاکانی حەشدی شەعبی کەرکوکیان بە نەوتەوە رادەستی ئێران کرد،بەڵام شیعە لە وەڵامدا ئێرانی هەڵبژارد نەک ئەمەریکا.
- لەو قۆناغەدا ئەمەریکا روو لە سونە و کورد دەکاتەوە تا رادەی دامەزراندنی هەرێمێکی فیدرالی یان کۆنفیدڕالی بۆ سونەی عەرەب و رەنگە بەعسیەکان بگەڕێنێتەوە و سەرۆکایەتی ئەو هەرێمەیان رادەست بکات،لەگەڵ کوردیش کار و هەماهەنگیەکانی دەباتە ئاستێکی باڵاتر و جدیتر و وەک هاوپەیمانێکی ستراتیژی مامەڵەی لەگەڵ دەکات و ئەگەری ئەوە هەیە کە هەرێمی کوردستانیش بەرەو کۆنفیدرالیەت هەنگاو بنێ.
- خاڵی سێیەم کە هەردوو خاڵەکەی دیکە لە پێناوی ئەودا دەکات زیاتر توند کردنی گەمارۆیە لە سەر ئێران و تەنگ پێهەڵچنینی رژێمی ئێرانە لە رێگای هاوکاریکردنی هێزە ئۆپۆزسیۆنە چەکدارەکانی دژ بە ئێران،کە رەنگە بەشێک لە بنکە سەربازیەکانی لە هەرێمی کوردستان و لە ئەفغانستان بۆ راهێنانی ئەندامانی ئۆپۆزسیۆنی ئێرانی تەرخان بکات.
لە تێکڕای رۆژهەڵاتی ناوەڕاست ئەمریکا کار بۆ لاوازکردنی ئێران و ئەو لایەنانە دەکا کە بە ئێرانەوە گرێدراون،وەک ئەوەی سەرۆک تڕەمپ لە کاتی بانگەشەی هەڵبژاردنی سەرۆکایەتی دا بەڵێنی بە خەڵکی ئەمریکا دا و گووتی:"دەست و کلکەکانی ئێران لە ناوچەکەدا دەبڕم" بۆ دەیهێنانی ئەو ئامانجەش ئێران لە چ خاڵ و بە چ شێوازێک پەلی بۆ دەرەوەی سنوورەکانی هاویشتووە و بەهێز بووە پێشبینی دەکرێ ئەمریکاش لە وێ دەست پێبکاتەوە.
ئەمریکا لە سەر هەر سێ ئاستی ناوخۆیی و ئیقلیمی و نێودەوڵەتی لە دژی ئێران لە جاران زیاتر و خێراتر و توندتر کاردەکات:
ئاستی ناوخۆ: هەوڵ دەدا کە هەموو هێزە ئۆپۆزسیۆنە چەکدارەکان لە بەرەیەکدا کۆبکاتەوە،ئەو هەنگاوەشی لەگەڵ هێزە کوردیەکان دەست پێکردووە و تا ڕادەیەکی زۆر توانیویەتی هاودەنگیان لە نێوان دروست بکات بۆ دروست کردنی بەرەیەکی کوردستانی بۆ هێزەکانی رۆژهەڵاتی کوردستان،هەروەها لەگەڵ هێزە عەرەبیەکانی ئەهواز و بلوچ و تەنانەت ئەزەریەکانیش بە هەمان ئاراستە لە هەوڵدایە، تا لە کۆتاییدا لەگەڵ هێزەکانی دیکەی کاریگەر لە ناوخۆیی ئێران وەک موجاهیدینی خەلق و هەندێک سەرکردەی بەرەی ریفۆرمخواز بیناگەینێتەوە یەکدی و بەرەیەکی کاری هاوبەشی سەرتاسەری ئێران دروست بکات.
ئاستی ئیقلیمی: کار بۆ ڕێکخستنەوەی پەیوەندی نێوان هاوپەیمانە تەقلیدیەکانی دەدا بە تایبەتی سعودیا و میسر لەلایەک و تورکیاش لەلایەکی دیکە،هەوڵیش دەدا قەتەڕ بخاتەوە ناو باوشی عەرەبی و لە کاریگەری ئێران دووری بخاتەوە،کە قەتەڕ بۆ ئەوەیان رەنگە ئامادە بێ تا رادەی هەندێک تەنازول کردنیش بۆ سعودیە،ئەوەش دەممانباتەوە سەر هەمان هاوپەیمانێتی سەردەمی سەرۆک بۆش کە سعودیا و ئیمارات و ئوردن و تورکیا و هەرێمی کوردستانی عێڕاق بوون لەو ناوچەیە.
ئاستی نێودەوڵەتی: لە گەڵ کشانەوەی لە رێکەوتنی ئەتۆمی ئەمریکا دەستی بە هەوڵدان کردووە تا هەڵوێستێکی ئەمریکایی – ئەوروپایی هاوبەش لە دژی بەرنامەی ناوەکی و پڕۆگرامی پێشخستنی موشەکەکانی ئێران دروست ببێت،هەرچەندە سەرەتا یەکێتی ئەوروپا لە دژی ئەو بڕیارەی ئەمریکا بوون بەڵام ئێستا خەریکە هەڵوێستیان لێی نزیک دەکەنەوە و هەمان دەستەواژە بۆ ئاگادارکردنەوەی دەسەڵاتدارانی ئێران بەکار دێنن.
ئێران لە دوای روخانی رژێمی سەدام توانی کۆنتڕۆلی تەواوی شیعەکانی عێڕاق بکات،بەڵام دوای بڕیاری ئەمریکا بە کشانەوەی هێزەکانی لە عێڕاق لە ساڵی 2011 ئێران توانی دەست بە سەر تەواوی عێراق دابگرێ کە دەکرێ لە دوو خاڵدا نیشانیان بدەین:
- جگە لە کۆنتڕۆلکرنی شیعە، توانی سنوو بکاتە دوو بەرە یەکێکیان ناوبندرێ سوونەی مالیکی (ئێران) هەروەها کوردیش بکاتە دوو بەش و بەشێکیان بە ئەکڕاد مالیکی (ئێران) ناسران،بەو لێکترازاندنەی ئەو دوو پێکهاتە سەرەکیەی عێڕاق توانی تا رادەی پەراوێزخستنیان لاوازیان بکات.
- تەواوکردنی هیلالی شیعی کە بەستنەوەی ئێران و هەموو ئەو هێزانەی سەر بە ئێرانن لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست لە رێگای وشکانیەوە هەر لە یەمەنەوە بگرە تا دەگاتە لوبنان واتا لە ئاوە گەرمەکانی دەریای عەرەبەوە تا ئاوە گەرمەکانی دەریای سپی ناوەڕاست کە ئەوە خەونی مێژووی ئێران بووە.
لێرەدا پێویستە پرسیارێک بکەین، ئایا ئەمریکا ئەوەی بۆ دەچێتە سەر بە تایبەتیش کە ئێران رکابەرەکەیەتی، ئێرانێک کە ئێستا بە گوێرەی راپۆرت و بەدواداچوونە رۆژنامەوانیەکان زیاتر لە نیو ملیۆن چەکداری لە دەرەوەی سنووری خۆی هەیە،لە حوسیەکانی یەمەنەوە بگرە تا حەشدی شەعبی عێڕاق و سوپای سوریا و حیزب اللە ی لوبنانی.
ئێران وەک ئەمریکا دەستی بە بزاڤ و خۆتوندکردنەوە کردووە و بە چەند رێگایەک هەوڵ دەدا روبەڕوی ئەمریکا ببێتەوە:
- لە ڕێگای هێزە شیعەکان دەیەوێ لە پەڕلەمانی عێڕاقەوە لە ڕێگای پرۆژە یاسایەک کە دەمێکە ئامادە کراوە ئەمریکا وەردەر بنێنن،یان شوێنی مانەوەیان و ژمارەی سەربازنی سنووردار بکات.
- ئامادەکردنی شەقامی شیعە هەروەها میلیشیا چەکدارەکانیان بۆ روبەڕوبوونەوەی سەربازانی ئەمریکا،وەک ئەرکێکی ئاینی و نیشتیمانی.
- هەوڵدان بۆ ژیاندنەوەی داعش یان سەرهەڵدانی ڕێکخراوێکی هاوشێوە لە نێو سونەکان بەو کارەش سەرنجی ئەمەریکا بۆ ئەوان زیاتر دەچێ و بەوانەوە سەرقاڵ دەبێت،هەروەها ئەو ناوچانە بە گەرمی و ئاڵۆزی دەمێنەوە کە دەبێتە بەهانەیەک بۆ هێشتنەوەی هێزەکانی حەشدی شەعبی لەو ناوچانە و پاراستنی ئەو هێلەی کە ئێران لە ڕێگای وشکانی بە سوریا دەبەستێتەوە.
- دروست کردنی ئاڵۆزی لە هەندێک شوێنی گرنگ،لە هەموو شارەکان لە پێشتر بۆ ئاڵۆزکردنی بارودۆخیان رەنگە کەرکوک و بەسڕا بێت،ئەوەش بە هۆی ئەوەی ئێران لە ساڵانی رابردوو زۆرترین قازانجی لەو دوو شارە کردوە لە بردنی نەفتەکەیان لە ڕێگای میلیشیا شیعەکان بە نرخێکی هەرزان، لە بەسڕە لە ساڵی 2003 ئەو کارە دەستی پێکردووە و لە کەرکوکیش بە هەمان شێوە بەڵام بە ڕێژەیەکی کەم چونکە رێژە زۆرەکەی لە ڕێگای بۆڕی نەوتی کوردستان بۆ بازاڕەکانی جیهان رەوانە دەکرا،لە دوای داگیرکردنەوەی شارەکە لەلایەن میلیشیاکانی حەشدی شەعبی و بە پاڵپشتی سوپای پاسدارانی ئێران لە 16 ئۆکتۆبەری ساڵی 2017 نەوتی شارەکە بە تەواوی بۆ ئێران رەوانە دەکرێ ،کە بەگوێرەی هەندێک راپۆرت بڕەکەی لە 200,000 بەرمیلی رۆژانە زۆرتر بووە،هەندێک راپۆرتی دیکەش باس کە 60,000 بەرمیلی رۆژانە دەکەن کە بە هەرزانترین نرخ گەیشتۆتە ئێران و پارەکەش بۆ هەندێک لایەنی سەر بە ئێران بووە نەک حکومەتی عێڕاق.
- هەوڵدان بۆ گرفت دروست کردن بۆ حکومەتی عێڕاق تا ڕادەی هەڵوەشاندنەوەی،هەروەها هەوڵدان بۆ دواخستنی پێکهێنانی حکومەتی هەرێمی کوردستان بە شێوەیەک کە تێیدا ئەو لایەنەی لە ئەمریکاوە نزیکترە دەسەڵاتی بڕیاردانی لە سەرتاسەری هەرێمی کوردستان هەبێت،هەروەها کۆسپ دروست کردن بۆ ئەو هەوڵانەی ئەمریکا و وڵاتانی ئەوروپی بۆ چاکسازی کردن لە وەزارەتی پێشمەرگە و هەوڵدان بۆ یەکخستنی هێزی پێشمەرگەی کوردستان و دوورخستنەوەی لە حیزب و گرێدانی بە حکومەت.
- بەکار‌هێنانی دەسەڵاتی مەرجەعیەت و هێزی مەعنەوی نەجەف بۆ رێگری کردن لەو هەوڵانەی بۆ پاشەکشێ کردن بە شیعە بۆ باشوری عێڕاق وەگەڕ دەخرێن،هەروەها فشار دروست کردن لە سەر حکومەتی عێڕاقی بۆ ئەوەی مل بۆ هەموو داواکانی ئەمریکا نەدا بە تایبەتی بۆ زیاتر توندکردنی گەمارۆ لە سەر ئێران.
ئەمەریکا لە ساڵانی رابردوو بە تایبەتی لە ماوەی سەرۆکایەتی ئۆباما تێگەیشت کێ یارە و کێ نەیارە لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا، کورد لە هەردوو پارچەی باشور و رۆژئاوای کوردستان ئەوەیان سەلماند کە بە نوێنەرایەتی کۆمەڵگەی مرۆڤایەتی ئەو لەشکرەن کە دەتوانن روبەڕوی گەورەترین هێزی تیرۆر ببنەوە کە هەموو جیهان لێی تۆقیوە و حکومەتەکانی ناوچەکە خۆیان لە بەردەم نەگرت و لەشکرەکەیان لە بەرامبەر هێز و جەبەڕووتی داعش هەڵوەری،بەڵام بە پێچەوانەی ئەوەوە کورد توانیان لە سەر خاکی کوردستان ئەفسانەی داعش تێک بشکێنن و مەترسیەکەی لە سەر جیهان کەم بکەنەوە،کورد بۆ ئەمریکا و وڵاتانی ئەوروپاش ئەو وێنەیەیان نیشان داوە کە دۆستن و دەتوانن بەشێک بن بۆ داڕشتنەوەی سیاسەت و نەخشەی ناوچەکە بە مەرجێک کورد وەک سەت ساڵی رابردوو ژێردەستی میللەتانی دیکە نەکرێن و نەخرێنەوە پەراوێز.
ئیدارەی سەرۆک تڕەمپ لە ماوەی دوو ساڵی وەرگرتنی دەسەڵات کێماسیەکی زۆری هەبوو بە تایبەتی لەو ستافەی بەشێک بوون لە بڕیار دان و راوێژپێکردن،تا لادانی بالیۆزی ئەمریکا لە عێڕاق دۆگلاس سیلیمان و نوێنەری سەرۆکی ئەمریکا بۆ شەڕی داعش برێت ماکگۆڕک(دەستی لە کار کێشایەوە) زیاتر لە پەنجا کەس لەو کەسانەی ئۆباما پشتی پێدەبەستن لە ئەرکەکانیان مابوونەوە،ئەوەش کەلێنی خستبووە ناو رێڕەوی بڕیاردانی ئیدارەی تڕەمپ دەربارەی پرسە گرنگەکان بە تایبەتی لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستەوە.
خاڵێکی دیکەی گرنگ لە بڕیاری گەڕانەوەی هێزەکانی ئەمریکا بۆ عێراق و رۆژهەڵاتی ناوەڕاست کە بە وەچەرخانێکی گەورە دادەندرێ و جیاوازی دەکاتەوە لە تێڕوانینی ئیدارەی تڕەمپ لە سەرەتای وەرگرتنی دەسەڵات لەگەڵ دوو ساڵ تێپەڕبوون،تێڕوانینی یەکەم کە تیلەرسن ڕۆڵی تۆخ کردنی هەبوو لەلایەن تڕەمپەوە مامەڵەکردن بوو لە گەڵ سیاسەت لە تێڕوانینێکی ئابوریانە کە تەواو پێچەوانەی سیاسەتی باو و نەریتی ئەمریکایە، ئەو تێڕوانینە بە هاتنی بۆڵتن و پۆمپیۆ خەریکە دەگۆڕێ و دەگەڕێندرێتەوە سەر رێچکەی رەسەنی خۆی کە مامەڵەکردن لە گەڵ ئابووری دەبێ لە تێڕوانینی و بەرژەوەندی سیاسیەوە بێ.
