پێگەی ئیدریس بارزانی لە نێو شیعری نوێی کوردیدا

د. محمد خدر مولود

لێکۆڵینەوەی ئەدەبی: لە ساڵوەگەری کۆچی ناوادەی ئەندازیاری ئاشتەوایدا..

باسکردن لە ناونیشانی ئەو توێژینەوە ئەکادیمیە ئەدەبییە (پێگەی ئیدریس بارزانی لە نێو شیعری نوێی کوردیدا، بە نموونە لە شیعرەکانی شاعیرانی کورد عوسمان عەونی وهەژار موکریانی دا) دەمانگەیێنێتە ئەو راستییانەی خوارەوە :

یەکەم: لەبەر ئەوەی ئیدریس بارزانی کوڕی مستەفا بارزانی رابەری شۆڕشی ئەیلوول و سەرۆک و دامەزرێنەری پارتی دیموکراتی کوردستانە . بارزانی باوک لەنێو شیعری کوردی و ئەدەبیاتی کوردیدا قارەمان و کارەکتەری دەقە ئەدەبییەکانە چ وەک سیمبول یا بابەتی دەق و ئەو ئەدەبیاتەی تەواو دەوڵەمەند کردووە کە بە ئەدەبیاتی نیشتمانی نەتەوەیی ئازادیخوازە دادەنرێ و لە هەمانکاتیشدا دەچێتە نێو ئەدەبیاتی بەرگری و شیعری بەرخودانی کوردی هاوچەرخەوە .

بارزانی باوک بۆ بارزانی کوڕ ئیدریس بارزانی لە دوای کۆچی دواییدا، بۆ ئەویش دەبێتە گوڵەگەنمێکی دیکەی خەبات و تێکۆشانی و ڕۆڵی مێژوویی و سیاسیی بنیاتنانی پێگەی تایبەتی لەنێو شیعری کوردیدا و خەرمانەی ئەدەبی کوردی دا، ئەمە وێرای تایبەتمەندییەتی کەسێتی و ڕۆڵ و پێگەی کەسێتی ئیدریسی جوانەمەرگیش لەو تەمەنە کورتەی خەبات و تێکۆشانیدا .

لەم خاڵەدا هەردوو کارەکتەری دەق (بارزانی باوک - مستەفا بارزانی و بارزانی کوڕ- ئیدریس بارزانی ) دەبن بە سومبولێکی ئەدەبی بۆ شیعر و ئەدەبیاتی نیشتمانی نەتەوەیی هێمادار و ناوەرۆک پڕ لە شیعر و ئەدەبی بەرخودان و بەرگری .

دووەم : ئەم دەستەواژەیە (ئەدەبیاتی پارتی دیموکراتی کوردستان) گەر زۆر بە کەمیش بەکارهاتبێ و کەمتر توێژینەوەی زانستی لەسەر کرابێیت، ئەدەبیاتێکی دەوڵەمەندەی فڕە ڕەهەندی ئەدەبیی زیندووە ئەدەبیاتی کوردی ڕەنگینتر و دەوڵەمەندتر کردووە، چونکە ئەم ئەدەبیاتە لق و پۆپی لێ بۆتەوە و چەندین ژانری ئەدەبی پێ نووسراوەتەوە لەوانە :

ئەدەبیاتی میدیایی – نووسین و وتار بۆ کەناڵەکانی راگەیاندن، دەقی شیعری، هۆنراوە و سروودی نیشتمانی، شانۆنامە، ڕۆمان، چیرۆک، بیرەوەری و یاداشت، مێژوو، گوتار و وتاری سیاسیی ڕۆژنامەوانی و میدیایی درامای تەلەفزیۆنی، کۆنسێریتی میوزیک و سروود و گۆرانی، مارش و سروودی پێشمەرگە و سەربازی تا دەگاتە ئەدەبیاتی دروشم و بەسن و پیاهەڵدان و بەباڵادا هەڵبڕین بۆ جۆشدان و بەرزکردنەوەی گیانی بەرخودانی جەماوەری تێکۆشەر و وەرگر و ئامادەبووی بۆنەکان .

مستەفا بارزانی سەرۆک و رابەر لەناو گوڵزاری شیعری ئەفرێنەری کوردیدا:

لە خوێندنەوەی سەرچاوە چاپکراوەکانی ئەو بوارە ئەدەبییەدا ئەم خاڵەمان لا گەڵالە دەبێ :

بە دەگمەن شاعیرێکی کورد دەدۆزینەوە شیعری بۆ بارزانی نەگوتبێ یا بارزانی نەبووبێتە ئیلهامبەخش بۆ بابەت و کارەکتەری دەقە شیعرییەکە.

هەندێ لەو چەند شاعیرە دەگمەنانەش، لە دەرفەتێک گەڕاون بە جۆرێ یا بە سیمبولیش بێ گوزارشتە شاراوەییەکە بگەیێنن بۆ نموونە لە ئەدەبی نووسراوی بڵاوکراوەی کۆتایی حەفتاکان و هەشتاکانی سەدەی پێشووی ژێرسانسۆری رژێمی پێشووی بەغدادا واتە لە ساڵانی (1976 -1990) چەندین وشە و دەستەواژە هەن لەنێو شیعر و ئەدەبیاتدا کە دەبن بە ئاماژە و هێمای سومبولی بۆ مستەفا بارزانی و رەمزی نەتەوەیی نیشتمانی داگیرکراو لە دوای نسکۆی شۆرشی ئەیلوول لەوانەوە :

لە ناوی چیاکانی کوردستانەوە لە (مەتینەوە بگرە تا سەفین و هەڵگورد و زمناکۆ و سۆرێن) و ئەوانی تریش تا وشەی مانادار و ناوی شوێنەکانی (دیلمان، ناوپردان، پردی حافز، بازێ بازان، شاهێ کوردان، شێرە پیاو، قارەمانی گەورەی لێزان، سوپا سالار، کەڵە پیاو، گیڤارا، شاە سوارێ چارچرا، کاوە، داربەڕوو، یارزان لە برێتی بارزان، شوان، رەنگی زەرد، باوک، رابەر، هەڵۆ، نەورۆز و.....تد ) ئەو دەستەواژە و وشانە چ ناونیشانن بۆ کۆبەرهەمێکی ئەدەبی و شیعری یا وشە و دەستەواژەی مانا و هێمابەخشن لە دەقە شییعرییەکاندا.

دەکرێ لەمبارەیەوە ئاماژە بە چەندین ناو و شوێن و هەڵوێستی شۆرشگێری پرسی فەلەستینیش بکەین کە وەک هێمای مانادار خواستراون بۆ پرسی شۆڕش و خەبات و تێکۆشانی ئەیلوول و گوڵان .

مەبەست لە هەڵبژاردنی ئەم ناونیشانەدا:

هەڵبژاردنی ئەم ناونیشانە (پێگەی ئیدریس بارزانی لەنێو شیعری کوردیدا بە نموونە لە شیعری شاعیرانی ناسراوی کورد (عەونی –عوسمان حبیب عەبدوڵایە ،عەونی شاعیرە ، ناونیشانی دەقی شیعرەکەی (بۆ مەرگی خوالێخۆش بوو ئیدریس بارزانی)یە .

شیعری دووەم هی شاعیری ناسراوی کورد (هەژار– عەبدولرەحمان شەرەفکەندی، دەقی شیعرەکەی بە ناونیشانی (بۆ کاک ئیدریس گوڵی خانەدانی بارزان)ە .

بۆ ناونیشانی ئەم توێژینەوەیەمان، لە وەڵامدا دەڵێین لەبەر گەلێ ڕەهەند و بایەخ و بەهەند وەرگرتن و ڕێزنان لە شیعری شۆرشگێر و کوردایەتییەوە ئەم ناونیشانەمان هەڵبژاردووە کە خۆی لەم ڕەهەندانە دەبینێتەوە :

یەکەم: ڕەهەندی مێژووی وئەدەبی بۆ نووسینی دەقە شییعرییەکان .

دووەم: رەهەندی شوێن، سنووری جوگرافیای نووسینی دەق .

سێیەم: دوور لە بابەتی ئەدەب و شەنوکەوکردنی بەراودکاری بۆ هەردوو دەق، چەندین خاڵی هاوبەش لەنێوانیان بەدی دەکرێ گرنگترینیان کارەکتەر و بابەتی سەرەکی دەقی شیعرەکانە کە (ئیدریس بارزانی)یە، رۆڵی سەرەکی لەنێو دەقە شیعرییەکان دەگێرێ و بابەتی شیعرەکانی لەسەر بینیات نراوە .

ئەم سێ خاڵە هۆکاری سەرەکی هەڵبژاردنی ئەم دوو دەقە شیعرییە بوون (بۆ مەرگی خوالێخۆش بوو ئیدریس بارزانی) عەونی شاعیر و (ئیدریس گوڵی خانەدانی بارزان)ی هەژار. دەنا گەلێ شاعیری تر شیعر و شیوەنیان بۆ کۆچی ناوادەی ئیدریس بارزانی هۆنینەتەوە و بە شیعرەکانیان ئەدەب و شیعری نیشتمانی نەتەوەیی کوردی و شیعری هاوچەرخی بەرخودان و شۆڕشگێریان دەوڵەمەند کردووە.

لەبارەی خاڵی یەکەم و دووەم کە رەهەند وئیعتباراتی مێژوویی و شۆرشگێڕین شیعری (بۆ مەرگی خوالێخۆشبوو ئیدریس بارزانی) عەونی شاعیر لە رۆژی سی و یەکی کانوونی دووەمی نۆسەد و هەشتا و حەوت ( 31-1-1987)ە، شوێن شاری کۆیێ یەی ژێردەستەی داگیرکاری ڕژێمی دیکتارۆی بەغدا و حزبی بەعس نووسراوە، واتە لەنێو سنوور و جوگرافیایەکی پڕ (لە ترس و تۆقاندن و مەرگ)دا .

کەچی شیعری (بۆ کاک ئیدریس گوڵی خانەدانی بارزان) لە چلەی کۆچی ناوادەی ئیدریس بارزانی لەلایەن خودی هەژاری شاعیرەوە خوێندراوەتەوە کە رێک ئەو رۆژەش ساڵیادی دوازدەمینی کۆچی دوایی بارزانی نەمر بووە لە رۆژی 13 یا 14ی ئازاردا دەقەکە خوێندرابێتەوە کەواتە دەبێ هەشتەمین ( كۆچی دوایی بارزانی باوک – مستەفا بارزانی بێت و یادی (74) ساڵەی لەدایکبوونی سەرۆک و رابەری کوردان مستەفای بارزانی بووە، گەر ئەو بۆنەیە ئەو ناوەیەشی لێ نەنرابێ، چونكە هەر لە ساڵیادی یەکەمی کۆچی دوایی بارزانی باوکدا هەژاری شاعیر نەک هەر بە کردەنی بەشداری کردووە و شیعری خوێندۆتەوە، بەڵکو وەک خۆی دەڵێ:

(کۆچکردنی بارزانی بارزانی، کوورەی دڵی ساردەوەبووی نێڵ دامەوە و بۆ یەکەمجار بۆ بەرێکردنی بارزانی شیعر هاتووە بەلامەوە) شنۆ ١٥-١٢-٥٧ بۆ کوردستان لاپەرە (539 )

دەقی ئەم شیعرە (بۆ کاک ئیدریس گوڵی خانەدانی بارزان) لە شاری شنۆ لە ناوچە و سنووری جوگرافیایەکی دوورەدەستی رژێمی پێشووی بەعس نووسراوە .

خوێندنەوەیەکی پراکتیکی زانستی بۆ دەقی شیعری

(بۆ مەرگی خوالێخۆشبوو ئیدریس بارزانی)ی عەونی شاعیر:

دەقی ئەم شیعرە (بۆ مەرگی خوالێخۆشبوو ئیدریس بارزانی) رۆژی 31-1-1987 نووسراوە بە نهێنی بۆ چەندین نووسەر و شاعیر و کەسانی بە هەڵوێست و کوردپەروەر و تێکۆشەر، لە شاری کۆیێ خوێندراوەتەوە کە هەندێ لەو نووسەر و ئەدیبانەی ئەوسا دانیشتووی شاری بەغدا و هەولێر و کەرکووک و کۆیێ بوون .

ئەوسا شوێنی کاری – نووسینگەی عەونی شاعیر هی عوسمانی باوکی عەونی بوو، دووکان – شوێنی کاری لە باوکی لە عوسمان حبیب عەبدوڵا بۆی مابۆوە و دوای دەوامی فەرمی میری بۆ بژێوی ژیانی کەسوکار و خوشک و براکانی لە نووسینگەکەدا دادەنیشت و مامەلەی بازرگانی دەکرد، زۆربەی ئێواران هەر لە پاش عەسران شوێن دەبووە کۆڕ و مەکۆی ئەدیب و نووسەران و بە خوێندنەوەی شیعر و بەرهەمی ئەدەبی جۆش و خرۆشی تێ دەکەوت و هەروا دەبووە مەکۆی شۆرشگێری و نیشتمان پەروەران بۆ باسکردنی هەواڵ و دەنگوباسی سیاسی و کوردایەتی و چالاکییەکانی پێشمەرگە و و هەواڵی زوڵم و ستەم و تۆقاندن و تاوان و لە سێدارەدان و کارە دوژمندارییە یەک لەدواییەکانی حزبی بەعس و رژێمی دیکتاتۆری عێراق لەبەرامبەر گەلی کوردا .

دەقی ئەم شیعرە ( بۆ مەرگی خوالێخۆش بوو ئیدریس بارزانی ) عەونی شاعیر یەکەم جار لە ئێوارەی 1ی شوباتی 1987 خوێندراوەتەوە و رۆژانی دوایش هەر بە هێمنی و بە نهێنی بۆ ئەدیب و نووسەرانی نزیک و دۆست و یاران و هاورێ و هەڤاڵان و دڵسۆزانی خۆی، عەونی شاعیر دەقی شیعرەکەی بۆ خوێندوونەتەوە .

ئەم شیعرە (بۆ مەرگی خوالێخۆشبوو کاک ئیدریس بارزانی) دەچێتە نێو خانەی شیعری نیشتمانی نەتەوەیی، بە واتایەکی تر دەچێتە نێوخانەی شیعری کوردایەتی دەقی شیعرەکە لە (12 ) دێرە شیعر پێکدێت و بنەمای شیعرەکە و بنیادی دەق - سکتراکچەری تێکستەکە لەسەر دوو ڕەهەندی بابەتە شیعرییەکە وەستاوە :

ڕەهەندی یەکەم : بیستنی هەواڵە ، وەرگرتنی هەواڵ و دەنگوباسی مەرگی خۆشەویستێکە لە رادیۆ .

ئەوی وەرگر- ئەوی بیستەر- ئەوی شاعیر لەنێو رەهەندی یەکەمی بونیادی دەقە شیعرییەکەیدا دەڵێ :

گوێم لە ڕادیۆ گرت بوو تا هەست بکەم دەنگێکی خۆش

خستییە بەر گوێم کت و پڕ دەنگی پڕ سۆز و پەرۆش

دەنگی مەرگی خۆشەویستێکە لەبیر ناچێیتەوە

هەرکە بیستم هێندە دڵگیر بووم نەما لەلام هەست و هۆش

ڕەهەندی دووەم : ڕەهەندێکی وەسفی سێ لایەنەیە، وەسفی قارەمانی شیعر و وەسفی رۆژگار و رەخنەگرتن لە رۆژگار و پرۆتستۆکردنی و خالی سێیەمیش وەسفی باری دەروونی شاعیرە لە دێری (6-12) دەقەکەیە .

لە رەهەند و لایەنی سێیەمدا، لە رەخنەگرتن و پرۆتسۆکردنی مەرگی ئیدریس بارزانی، عەونی شاعیر ئاوا رەخنەی تووند و گلەیی تووند ئاراستەی رۆژگار دەکا :

ڕۆژگار ڕووت سوورنەبێ هەروا بەشت بێ ڕوویی ڕەش

ڕوو ڕەش و دڵگیر و پەست بی هەر بە ئازار و نەخۆش

هەر لەبارەی ڕەهەندی دووەمەوە، لە خاڵی سێیەمدا لە گەیاندنی هەواڵی مەرگی ئیدریس بارزانی لە رادیوە – لە میدیای بیستراوە بۆ نووسینی وەک تێکستێکی شیعری ئەفرێنەر عەونی شاعیر لە دێری ( 10-12 ) وا وێنەی شیعری و وشەی ئەفرێنەری کاریگەری ڕۆناو و دەقە شیعرییەکەی (بۆ مەرگی خوالێخۆش بوو ئیدریس بارزانی) لەسەر ڕۆناوە و دارشتووە.

رۆژی (سی و ئێکی کانوون) نۆسەد و هەشتا و حەوت

هەر کە بیستم ڕاچەنیم لەرزیم و کەتم چووم لە هۆش

ڕێم ببێ دەستە گوڵێک بەستم لە بۆ سەر گۆڕەکەی

پێی بڵێم تۆ نامری ناوت دەژی ژینێکی خۆش

گرنگی و بایەخی ئەم شیعرە بۆ مێژووی ئەدەبی کوردی و مێژووی شیعر نووسینی عەونی بۆ چی دەگەڕێتەوە ..؟

لەوەڵامدا هەڵوەستەیەکی ئەدەبی و شۆرشگێری دەکەین دەڵێین :

دەقی ئەم شیعرە لە دوای نووسینی و هەر لە دوای 31-1-1987وە لە نووسینگەکەی (مەحلەکەی)، شوێنی کاری بازرگانیدا لە شاری کۆیە، رۆژانە عەونی شاعیر ئەم شیعرە بۆ چەندین ئەدیب و نووسەر و رۆشنبیر و مامۆستا و شاعیر و خوێنەر خوێندۆتەوە .

هەڵبەتە ئەو قۆناغە سەردەمی هەرە تاریک و تۆقێنەر بووە لە مێژووی کورد، سەردەمی ترس و تۆقاندن و زیندان و لەسێدارەدان و تەعریب و سەردەمی بەعس بووە. بەعس ئەو ناوەی هەموو وەسفێکی دیکتاتۆری و شۆفینی و تاکڕەوی و شەڕانگێزی و عرووبەیی بە مەبەستی تەعریب و تەبعیسی دەگرێتەخۆی و بە باڵایدا دەبڕدرێت .

بۆیە خوێندنەوەی ئەم شیعرە بۆ ئەو سەردەمە دوو پەیامی هەبووە :

یەکەم : ئاگادارکردنەوەی خەڵک و جەماوەری تێکۆشەر لە کۆچ و مەرگی خوالێخۆشبوو ئیدریس بارزانی، بە مەبەستی جۆشدانەوەی خەبات و تێکۆشانیان، نەک ئەم کۆچە ناوادەیە ببێتە هۆکاری ساردبوونەوە لە خەبات و تێکۆشاندا .

دووەم : پەیامی شیعری و ئەدەبی، ئەدیب و شاعیرانی کورد بۆ بەرز و پیرۆزراگرتنی پێگە و ڕۆڵی ئیدریس بارزانی لە خەبات و تێکۆشاندا .

سووربوونیش لەسەر هەمان رێباز لە دوای ئەم کۆچە ناوادەیەدا .

وەک لە دوا دێردا عەونی شاعیر دەڵێ :

ڕێم ببێ دەستە گوڵێک بەستم لە بۆ سەرگۆڕەکەی

پێی بڵێم تۆ نامری ناوت دەژی ژینێکی خۆش

هەندێ لە شاعیر و ئەدیب و نووسەرە ناودارانەی کورد کە عەونی لە نووسینگەی شوێنی کارکردنی دەقە شیعرییەکەی بۆ خوێندوونەتەوە ئەم بەرێزانەن :

( تاهیرحەوێزی، عەبدولمەجید نورەدین، کەریم شارەزا، عوسمان مستەفا خۆشناو، مەلا قادری گۆپتەپەیی، مەجید ئاسنگەر، مەسعود محەممەد و چەندی تر لە نووسەر و رۆشنبیر و خوێنەرانی کۆیە و هەولێر و کوردستان تد....)

تەنانەت جارێکیان دوای خوێندنەوەی دەقە شیعرییەکە، مەسعود محمەدی نووسەر و هزرمەندی ناوداری کورد دەڵێ :

ئافەرین عەونی، ئەوهەڵوێستە نیشتیمانییە بوێرییەت وەک شیعرەکانت بەرز و گرنگ و پڕ بایەخە، پیاوێکی ئازا و نەترسی، شۆڕشگێر و خاوەن هەڵوێست هەر دەبێ وابێ، وریای خۆتبە سەردەمێکی پڕکێشە و گرفتە .

ئەم قسەیەی مەسعود محمدی نووسەر و هزرمەندی کورد وێرای دەستخۆشی و پیرۆزباییکردنی لە شیعرو بوێری شاعیر، بروانامەیەکی شانازییە بۆ بوێری و هەڵوێستی نەتەوەیی عەونی شاعیر .

جێی ئاماژەیە جگە لەم شیعرە (بۆ مەرگی خوالێخۆشبوو ئیدریس بارزانی) عەونی شاعیر کە پێشەنگی شیعرانی ئەو بوارەیە ئەوا شیعرە ناودارەکەی مانگی 11ی ساڵی 1958 و هەموو شیعرە نەتەوایەتییەکانی تر وەرگرتووە لە شیعری (نامەیەک بۆ بارزان – 22-11-1958 )ی عەونی شاعیرکە بە بۆنەی گەڕانەوەی (شێرانی مەزن، ڕۆڵەی ئازادی، هاورێی دلسۆز، خەمخواری گەڵ) هەموویان سومبوڵ و هێمان بۆ بارزانی باوک و رابەر و یار و یاوەرانی لە یەکێتی سۆڤیەتەوە بۆ بارزانی لانەی شێران. واتا شاعیر هەردوو قارەمان ( بارزانی باوک – مستەفا بارزانی و بارزانی کوڕ- ئیدریس بارزانی ) بۆ دەقی شیعرەکانی دەبن بابەت و ناوەرۆک .

خوێندنەوەیەکی پراکتیکی زانستی بۆ شیعری (بۆ کاک ئیدریس گوڵی خانەدانی بارزان)ی هەژاری شاعیر :

دەقی ئەم شیعرە لەیەک کاتدا لە رۆژی 12- 3-1987 بۆ یادی هەشتەمین ساڵەی کۆچی بارزانی باوک و چلەمین رۆژی کۆچی دوایی بارزانی کوڕ گوتراوە، شوێنی سازدانی ڕێورەسمەکە مزگەوتێکی گوندی راژانە لە دواین سنووری باشووری دوورەدەستی رژێمی بەعس و مەترسی ژێر فرۆکە جەنگییەکان ..

دەقی ئەم شیعرە بەر لەوەی وەک دەقێکی سەربەخۆ تایبەت بێت بە مەرگی ئیدریس بارزانی لە شیعری دیکەدا ئاماژە بە کۆچ و مەرگی ناوادەی کراوە :

ئیدریسی جێنیشینی تۆ

ڕۆڵەی ئازاوئەمینی تۆ

هانا بوو بۆ برینداران

چارەساز بووبۆبێچاران

کۆنە زامی بژاندەوە

کوڵمانی دامرکاندەوە

مخابن چەرخی دڵ بەکین

ئەویشی پێ رەوا نەدین

هەروا لە شیعری ( خوایە بەس بێ ئیتر- یادی نۆیەمی کۆچی بارزانی ١-٣-١٩٨٨ ) هەژار دەڵێ :

مەسعود و یارو هاوکاری

وەسەرخە بەرەو رۆژگاری

بەر لە مەرگی کاک ئیدریس سەردانی هەژار موکریانی کردووە، بۆ پرسینی هەواڵ و زانینی دەنگوباس و تەندروستی ئەو رۆژەش 30ی کانوونی یەکەمی 1987 واتە رۆژێک بەر له‌ کۆچی دوایی خۆی، دیارە ئەوسا هەژار زۆر نەخۆش بووە؛

بۆ ئەو باسەی ورە بەزێن

دڵی بەردو پۆڵا تەزێن

گوتیان کاک ئیدریس کۆچی کرد

بە مەرگێکی کت و پڕ مرد

ئیدریس دلسۆزی هەژاران

مایەی خۆشی و گەشەی یاران

زراو تۆقێنی کورد کوژان

چقڵی گلێنەی خوێن مژان

گوڵی خانەدانی بارزان

وریاو پاکژ لە کارزان

ئیدریس برای لە مێژینم

رووناکی شەوی ژینم

تامی مەرگی خۆت پێ چێشتم

بۆ خەمانت بەجێ هێشتم

قەرار بوو بەر لەتۆ بمرم

جێگە لای بابە بگرم

ئیرەیت بەمن هات پێشم کەوتی

پێش من لای بابە خەوتی

مەزنی ئەم چامە شیعرییەی هەژار موکریانی لەم چەند خاڵانەی خوارەوە دەبینرێ و بەدی دەکرێیت و توێژەر و رەخنەگر دەتوانێیت تێگەیشتنی تەواو و خوێندنەوەی زانستی لەسەر بنیات بنرێ :

1- رێکەوت و مێژووی نووسینی دەقی شیعری (گوڵی خانەدانی بارزان)

2- مەبەست و ناوەرۆک لە یەکەم دێری شیعرەوە لە دێری (ئاخ و داخ لە بەختی خەوتوو) تا دێری (ژێر پێی بارزانی بێ سەرم .. هەژارێکی بەختەوەرم )ە، کە ( 28 دێری 4 کۆپلە)ی شیعرییە تەواوی ماناکەی لە دێرە شیعری (7)وە سەرچاوەی گرتووە :

گوڵی خانەدانی بارزان وریا و پاکژ و لە کارزان

ئەستێرەی رێنموونی گەل ناوەخت ئاوا بووی لەکەل

3- لووتکەی ئەفراندن و گەیشتنە ترۆپی مەبەستی شاعیر لە دەقی شیعرەکەدا لە دێری (7)ەوە سەرچاوەی وەرگرتووە و لە دوا دێری شیعرەکەدا گەیشتنە ترۆپکی مەبەست و مەرامی شاعیر :

قەرار بوو بەر لەتۆ بمرم جێگە لە لای بابە بگرم

ئیرەیت هات پێشم کەوتی پێش من لای بابە خەوتی

تەواوی مەبەست و مەرامی هەژاری شاعیر و ناوەرۆکی دەق لێرەدا، لەم دوو دێرەی کۆتایی دەقەکەدا بەدیار دەکەوێ . هەردوو کارەکتەری دەق ( بارزانی باوک – بارزانی نەمر و بارزانی کوڕ – ئیدریس بارزانی ) دوو قارەمان و رابەر و سەرۆک و سەرکردەی واری واقیعین هی (چەرخی دڵ بە کین)ی بەختی خەوتووی کوردی کۆس کەوتوون .

بەڵام بە بوونی ئەوان ، بە بوونی بارزانی کورد وەک نەتەوە ماوە و هەر دەمێنێ و لە ئازادی واز ناهێنێ .

دواجار لە دیدو دونیا بینی هەژاری شاعیردا لەگەڵ بارزانی بوون ، واتە گەیشتنە ئامانج :

تێبگەن کوردستان خواردن خۆ لەمافی ڕەوا بواردن

بەسەرچوو باوی نەماوە ڕۆڵەی کورد پەیمانی داوە

تاماوە کەهەردەشمینێ. لە ئازادی واز ناهێنێ

تا مافی ڕەوای دەستێنێ. لە بارزانی جێنەمینێ .

سەرچاوە و سەرنج :

1-هەژار بۆ کوردستان .. سنە ، چاپی نۆیەم 2021

2- دیوانی عەونی چاپی دووەم ، پێداچوونەوە و رێکخستنی فەرهاد عەونی ، هەولێر 2011

3-ئیدریس بارزانی 1944-1987 ژیان و ڕۆڵی سیاسیی و سەربازی لەبزووتنەوەی رزگاریخوازی کورددا .. کاروان جوهر محمد ، هەولێر-چاپخانەی هێڤی 2019 .

4-لێکۆڵینەوەی ئەدەبی نزیک بوونەوە لەدەق خوێندەوەیەکی تازە بۆ شیعرەکانی هەژار موکریانی ، محمد خدر مولود، چاپخانەی رۆشنیری -هەولێر 1996 .

سەرنج:

ئەم لێکۆڵینەوەیە بەشی یەکەمی لێکۆڵینەوەی ئەدەبی ئەو بوارەیە .