103 سال پیش در چنین روزی اولین چاپ مم و زین احمد خانی به زبان کردی با حروف عربی در استانبول منتشر شد

مم و زین داستان عاشقانه غم انگیز پسری به نام مم و دختری به نام زین است که احمد خانی شاعر بزرگ کرد آن را در سال 1692 بر اساس داستانی واقعی به زبان کردی در قالب مثنوی ارزشمند و طولانی ترجمه کرد.
احمد خانی شاعر، نویسنده و روشنفکر کرد در سال 1651 در جولمرگ کردستان ترکیه به دنیا آمد. خانی از بزرگ ترین عالمان زمان خود بود کە به فلسفه، شعر، تاریخ، دین و سایر علوم اشراف داشت. خانی به فارسی، عربی و ترکی نیز صحبت می کرد. او توانست آثار پیشینیان خود مانند علی حریری، فقی طیران و ملا جزیری را بخواند و همچنین آثار فردوسی و نظامی گنجوی را که بر او تأثیر گذاشته بودند، خواند.
خانی خالق معروف ترین شاهکار شعر و ادب کردی یعنی مم و زین است که شهرت خان همچنان با مم و زین او گره خورده است.
خانی چندین اثر دیگر نیز نوشت، از جمله فرهنگ لغت عربی - کردی که در سال 1683 با عنوان «نوبهار بچەها» منتشر شد تا کودکان کرد زبان عربی را که در آن زمان زبان دین و علم بود بیاموزند.
وی در سال 1707 میلادی در شهر بایزید درگذشت و در آنجا به خاک سپرده شد و قبر او زیارتگاهی شده و مردم به آن زیارت می کنند.
مم و زین یک داستان عاشقانه واقعی است که دویست سال قبل از احمد خانی در منطقه جزیره بوتان در کردستان ترکیه اتفاق می افتد. او آن را در قرن هفدهم میلادی گردآوری کرد و در قالب شعر به زبان کردی-کرمانجی سروده است.
این اثر تاریخی که یک تراژدی عاشقانه است، اولین بار در سال 1919 در استانبول به زبان کردی منتشر شد و به اکثر زبان های زنده دنیا مانند انگلیسی، فرانسوی، روسی، آلمانی، عربی و بسیاری دیگر ترجمه شده است. گفتنی است، شاعر و نویسنده برجسته هژار در قالب شعر، مم و زین را از کردی به کردی سورانی ترجمه کرده و آن را بسیار زیبا و بدون تغییر محتوا ترجمه کرده است.
مم و زین خانی در امثال و غیره، کلام و عرفان، موسیقی زیبا و مراسم عروسی مخصوص جزیره بوتان، شکار و طعمه، شجاعت و مهمان نوازی کردها، رسیدن به معشوق و دوری از او، صداقت و ایثار و موضوعات دیگر. این یک مورد کمیاب و منحصر به فرد است.
بسیاری از شاعران، نویسندگان، روشنفکران و دست اندرکاران عرصه ادبیات می گویند که مم و زین احمد خانی معادل لیلا و مجنون نظامی گنجوی، شیرین و فرهاد وحشی بافقی، رومئو و ژولیت او اثر ویلیام شکسپیر است. به عنوان مثال مارگارت رودنکو که در سال 1962 مام و زین را به روسی ترجمه کرد، مم و زین را بزرگترین شاهکار ادبی جهان می داند.