مختصری از زندگینامەی شاعر و عارف کرد استاد محوی

مختصری از زندگینامەی شاعر و عارف کرد استاد محوی

سید محمد بالخی پسر سید مُلا عثمان شیخ رش، متخلص به مه‌حوی (۱۸۳۶ در بالخ –۱۹۰۶ در سلیمانیە)، از بزرگترین شاعران کلاسیک کُرد و از مشهورترین شاعران عرفانی کُرد است. عمدۀ شهرت وی به واسطۀ غزل‌های عاشقانه و عارفانه‌ای است که به کردی سورانی سروده‌است.

زندگی‌نامه:
سید محمد بالخی پسر سید مُلا عثمان از نوادگان «شیخ رش» در سال ۱۸۳۶ در روستای بالخ در مجاورت سلیمانیه به دنیا آمد. وی از سن هفت سالگی به آموختن قرآن و علوم رایج دوران پرداخت و سپس برای تحصیل علم عازم شهرهای کردستان همچون سنندج و مهاباد و بغداد شد. در بغداد او از محضر بزرگانی چون مفتی زهاوی (مفتی وقت عراق) بهره برد. از جمله شاگردان مشهور محوی هم می‌توان به ملا سعید افندی، ملا حسن قزلجی اشاره کرد. محوی از پیروان طریقت نقشبندیه بود، او ارادت بسیاری به مولانا خالد شهرزوری داشته‌است. در سال ۱۸۸۳ بە زیارت حج رفتە و همچنین با ملاقاتی کە با سلطان عبدالحمید دوم عثمانی داشت، اجازۀ تأسیس خانقاهی را در سلیمانیه گرفت که به خانقاه محوی شهرت یافت. محوی از نقشبندی‌ها تأثیر بسیار پذیرفته‌است و به خصوص در دیوان خود از شیخ عمر ضیاءالدین نقشبندی بسیار یاد می‌کند. از جمله عالمان کُرد که محوی با آنان هم‌کلام بوده‌است می‌توان به مولوی کرد، مولانا احمد نودشی، ملا حامد بیسارانی و … اشاره کرد.
وی تا سال ۱۹۰٦ به تدریس و راهنمایی و اشاعه تصوف و انتقاد از زهدفروشان و ریاکاران مشغول بوده و در همان سال جان به جان آفرین تسلیم می‌کند و در سلیمانیه به خاک سپرده می‌شود

ویژگی‌های شعر محوی:
شاید کمتر صوفی‌ای را در میان شاعران صوفی کردستان داشته باشیم که مانند محوی تمام هم و غم و انرژی خود را صرف اشاعه تصوف و مبارزه با زهاد و ریاکار فقهای ظاهربین کرده باشد.
محوی با شناختی عمیق و درست از معارف و آموزه‌های دینی به حقیقت دین پی برده بود و نیز حقیقت را که به دستان متزوران سلاخی می‌شد، نظاره‌گر بود.
محوی که همچون هر شاعر صوفی حقیقت جویی نمی‌توانست دیده بر این نامردی‌ها ببندد، با زبان و قلمش به آوردگاه دین فروشان می‌رود و بر آنان می‌تازد و بی هیچ ملاحضه‌ای پرده از روی آنان برمی‌دارد.
شعر محوی به روش عروضی و در انواع بحور مختلف سروده شده است و او همچنین به زبان فارسی نیز اشعاری را سروده است.
محوی تنها شاعر کُردیست که با همه اوزان و در همه قالب‌ها و بحور شعر سروده است و همچنین محوی بر زبان‌های عربی، فارسی و ترکی کاملا تسلط داشته و اشعار نغز و پر مایه‌ای هم به این زبان‌ها سروده است.
محوی در به کار بردن لغات آهنگین و سنگین تبحری بسیار داشته است و نیز یکی دیگر از ویژگی‌های شعر محوی به کارگیری ردیف در شعر کُردی است.
شعر محوی از بهترین و نغزترین اشعار عروضی کُردی است و شاید به جرات بتوان گفت که پس از نالی هیچ شاعر دیگری در دیالکتیک کردی جنوب همپای محوی نباشد و شعر محوی از صوفیانه‌ترین و منتقدانه ترین اشعار کُردی است که در برگیرنده مفاهیم عمیق عرفانی و سوز و گدازهای درویشانه است.
محوی به زبان‌های کُردی، فارسی و عربی و در قالب‌های غزل، قصیده، دوبیتی و فرد شعر سروده‌است. مضمون بیشتر اشعار وی تصوف، عرفان و تقبیح دنیا است. اشعار وی سرشار از استعاره و نماد است. استفاده از واژه‌های قدیمی و گاه غیرمستعمل و قافیه‌های نامتداول از دیگر ویژگی‌های شعر محوی است.

نمونۀ شعر فارسی:
بر سر این مرده ای روح حیات‌افزا بیا
در رکابت شور حشر ای فتنهٔ برپا بیا
وعد فردا کشتن ای قاتل ز فرداها گذشت
انتظار کشتنم کشت آخر این فردا بیا
گفت در هر مو بود پیوسته با من چند دل
«محوی» بیدل به من گوید شبی تنها بیا
بر لب و دندان جانان این غزل باری گذشت
خود به من گوید به سیر لؤلؤ لالا بیا

«استاد محوی»

منابع:
دیوان محوی، تصحیح ملا عبدالکریم مدرس و محمد ملا کریم، انتشارات کردستان، سنندج، ۱۳۸٩.
دیوان محوی، تصحیح ملا عبدالکریم مدرس و محمد ملا کریم، سنندج: انتشارات کردستان، ۱۳۸۹
مێژووی ئه‌ده‌بی کوردی، علاءالدین سجادی، بغداد: چاپخانه معارف،
بە کوشش و تحقیق: محب مهابادی و طرح دیجیتالی تصویر محوی از هنرمند: ریبوار خالد